آرامگاه شیخ حیدر در میان باغ سبزی در مشکین شهر
- شناسه خبر: 39221
- تاریخ و زمان ارسال: ۲۹ شهریور ۱۴۰۱ ساعت ۰۶:۴۶
- منبع: مزارات
- نویسنده: تحریریه بقاع خبر
![](https://boghanews.ir/wp-content/uploads/2022/09/1_آرامگاه_شیخ_حیدر_ـ_مشکین_شهر.jpg)
به گزارش بقاع خبر، ساختمان آرامگاه برج استوانهاى شکلى به ارتفاع 5/18 متر و به قطر 5/10 متر میباشد. نقشه داخل برج متشکل از یک دوازده ضلعى کامل است که قطر آن هشت متر، و طول هر ضلع آن 20/2 متر میباشد. محل اصلى آرامگاه، سرداب زیر برج است که مدخل ورودى آن در دیوار شمالى برج با پلّههایى بلند جاسازى شده است.
داخل سرداب، داراى نماى آهککارى شده است و سقف آجرى آن روى ستونی آجرى در وسط بنا و دیوارهاى جانبى آن قرار گرفته و مدفن شیخ در انتهای سرداب قرار دارد. پایه برج این آرامگاه، مانند دیگر بناهاى برج گونه آذربایجان ـ چون برج مدوّر مراغه، گنبد غفاریه و غیره ـ با سنگ تراش رسوبى کرم رنگ بنا گردیده است؛ با این تفاوت که ارتفاع پایه و ازاره سنگى آن با توجّه به بلندى برج به 20/2 سانتیمتر مىرسد. در ورودى برج، ازاره حدود 20 سانتىمتر برآمدگى دارد که در دو سمت آن، دو گل، مرکّب از دو مثلّث حجّارى شده است. سطح بدنه با آجرهاى قرمز رنگ، یک دست پوشیده شده و با کاشىهایی با رنگ آبى روشن و مربّع شکل و نام «اللَّه»، به صورت مکرّر تزیین شده است. در قسمت بالاى برج، یک نوار تزیینى با عرض تقریبى 25 سانتىمتر با کاشىهاى سفید و نقش شش ضلعىِ نزدیک به دایره، در متن کاشىهاى آبى کار شده است.
ورودى برج با سردر بلند تزیینى و قابسازى چشمگیر آن در جانب شمال قرار دارد و براى آنکه نماى برج از حالت یکنواختى خارج شود، نظیر آن در سه جانب دیگر نیز تکرار گردیده که جلوه کم نظیری بر نماى بنا بخشیده است. کاشىهاى به کار رفته که به رنگهاى سیاه، آبى سیر، آبى روشن و سفید هستند، هنر کاشىکارى در این بنا را کاملتر و زیباتر از آنچه که در گنبد سلطانیه انجام گرفته، مىنمایاند. گذشته از لطمههایى که به سردر ورودى و پنجرههاى تزیینى وارد آمده، قسمت بالاى برج و ناحیه قرنیس و فراز آن نیز لطمه دیده و از بین رفته است. این بنا فاقد گنبد است، اما به نظر مىرسد تا سال 1218 هـ . ق داراى گنبد طلایى رنگ بوده است. در قالب حاشیه ورودى، کتیبهاى با کاشى سفید با زمینه لاجوردى وجود دارد که سخت آسیب دیده است.
کتیبه دیگرى نیز از جنس سفال بدون لعاب، در زمینه آبى روشن به خط کوفى بنایى، به طرز بسیار زیبایى کل نماى ورودى را احاطه کرده که آن هم آسیب زیادى دیده است. تزیینات کاشىکارى این قسمت به صورت معرّق میباشد. نماى داخلى برج به صورت دوازده ضلعی است که هر دوازده ضلع آن به طور مساوى 2/2 متر طول دارد. بنا از داخل به وسیله باریکههاى گوشه، و کمى بالاتر با طاقچههاى نیمه مدور با مقرنسکارى آجرى، مرتفعتر نشان داده شده است. از آنجا که در بازمانده کتیبههاى روى بنا، ماده تاریخى به دست نیامده و در متنهاى تاریخى نیز اشاره روشنى به زمان بناى این اثر نشده است، تعیین تاریخ آن بر اساس سنجشهاى سبکشناسى معمارى و مقایسه بخشهاى مختلف آن با دیگر بناها صورت گرفته و از این رو، آن را بنایى بیشتر مربوط به قرن هشتم دانستهاند؛ این در حالى است که شهادت سلطان حیدر در ربع چهارم قرن نهم هجرى صورت گرفته است. در ضمن، درباره انتساب این بنا به سلطان حیدر ـ پسر شیخ جنید و پدر شاه اسماعیل اوّل صفوى ـ اشاره و گواه روشنى وجود ندارد. علاوه بر این مىگویند شاه اسماعیل در سال 915 هـ . ق در بازگشت از شیروان، جنازه به امانت گذاشته شده پدر را که در نبرد با شیروان شاه به شهادت رسیده بود، به اردبیل آورد و در جوار قبر شیخ صفى الدّین به خاک سپرد.
شرح حال شیخ حیدر صفوی: سلطان حیدر (860 ـ 893 ق) پسر شیخ جنید، از نوادگان شیخ صفی الدّین اردبیلی و از مشایخ صوفیه صفویّه، وی یک ماه پس از مرگ پدر از خدیجه بیگم، خواهر اوزون حسن به دنیا آمد. اوزون حسن (م 882 ق) قیمومت این کودک را که جوانترین فرد خاندان صفوی بود شخصاً به عهده گرفت. حیدر نه سال در اردوی اوزون حسن بماند، اما در 874 ق همراه امیر ترکمان به اردبیل آمد و رهبری مریدان پدر را به دست گرفت. وی پس از چندی مارتایاعالمشاه بیگم دختر اوزون حسن را که نوه دختری امپراتور مسیحی طرابوزان بود به زنی گرفت و از وی دارای سه پسر به نامهای علی، ابراهیم و اسماعیل گردید. شیخ حیدر همواره در پی آن بود تا آرزوهای پدر را تحقق بخشد و انتقام خود را از شروانشاه بگیرد. وی نخست به آموزش نظامی مریدان خود و تهیه لباس متحدالشکل برای آنان پرداخت. شیخ دستور داد که این نیروهای نظامی کلاهی دوازده ترک بر سر گذارند که نشانه ارادت صفویان به امامان دوازدهگانه شیعه بوده است. مرگ اوزون حسن و کشاکش پسران او بر سر تصاحب تاج و تخت به شیخ حیدر فرصت داد به خونخواهی پدر برخاسته و به دستاویز «جهاد» عازم غارت چرکسهای مسیحی گردد. وی دوبار نیروهای سرخ کلاه را به نواحی شمالی آذربایجان رهبری کرد و با غنایم فراوان به اردبیل بازگشت. شیخ حیدر پس از گرفتن اجازه از سلطان یعقوب آق قویونلو (م 896) باری دیگر رهسپار جنگ با مسیحیان گردید، اما این بار به جای با چرکسها قصد تسخیر شماخی، تختگاه شیروانشاه کرد. فرخ یسار شیروانشاه، پسر کشنده شیخ جنید، که پدر زن سلطان یعقوب بود از دامادش استمداد جست و امیر ترکمان نیز به یاری او شتافت و او را بر حیدر که خواهرزادهاش بود ترجیح داد. در جنگی که متعاقب آن درگرفت. شیخ حیدر به زخم تیری از پای درآمد و یکی از امرای ترکمن سر او را برداشته پیش سلطان یعقوب فرستاد. شیخ حیدر جوانی زیبا، بلند قامت و دارای ریشی سرخگون بود؛ در تشیّع تعصب خاصی میورزید و در اشاعه آن سخت کوشا بود.
بنای بقعه شیخ حیدر به شماره 184 و در تاریخ 18/04/1311 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.