امامزاده شاه حمزه،از فرزندان امام موسی الکاظم(ع) و برادر امام رضا (ع)
- شناسه خبر: 12189
- تاریخ و زمان ارسال: ۱۸ مرداد ۱۳۹۵ ساعت ۱۰:۴۲
- نویسنده: تحریریه بقاع خبر
معرفی امامزاده شاه حمزه، قم
شاهزاده حمزه از فرزندان موسى بن جعفر (ع) و برادر امام رضا (ع) است. این امامزاده که در میدان کهنه قم واقع شده، مورد احترام ویژه مردم است.
بقعه شاهزاده حمزه پلان بسیار جالبى دارد. درهاى ورودى به داخل حیاط از ضلع شرقى و غربى به طور قرینه تعبیه شده است. حیاط بقعه مستطیل شکل است و در دور آن طاق نماهایى تعبیه شده که کلاً داراى طاق رومى هستند. در ضلع جنوبى روبروى در ورودى حرم، محوطه ایوانى شکلى به صورت شاهنشین وجود دارد که دو ستون در وسط و دو نیم ستون در طرفین آن قرار دارد و نوع طاق آن رومى است. ستونها یک پارچه و از سنگ است.
یکى از تزئینات بسیار جالب بقعه، ایوان ورودى به حرم است. در بدنه ایوان و در زیر پایه قوس یک ردیف کتیبه بر روى زمینه لاجوردى وجود دارد که انتهاى آن تاریخ ۱۳۰۱ هـ.ق را که تاریخ احداث بنا باشد، نشان مىدهد. دیوارهاى ایوان داراى کاشىهاى شطرنجى سفید بر زمینه لاجوردى است و بیشتر این نوع کاشىها از نوع کاشى قاجارى است. سقف حرم به صورت حلزونى یا ترکیبى از مخروطى و گنبدى است که در رأس، حالت مدور پیدا کرده است. تمامى روى آن با کاشى آبىرنگ پوشانده شده است. در قسمت زیر گنبد از داخل مقرنسسازى بسیار جالبى که با گچ انجام شده، به چشم مىخورد. اطراف مقبره را صندوقى مشبک گذاردهاند که از سطح زمین، حدود ۲/۵ متر بالاتر است. پیرامون آن کتیبههاى کاشى در هر چهار طرف تعبیه شده است.
در جنب این امامزاده، امامزاده دیگرى به نام شاهزاده احمد وجود دارد که گویا برادر شاهزاده حمزه است. قبرهاى متعددى در اطراف هر دو امامزاده به چشم مىخورد.
امامزاده شاه حمزه با پدر خود حسین و جد خویش احمد در این بقعه مدفون می باشند. بواسطه شهرت و فضیلتی که جناب حمزه داشته بقعه مجتمعاً فقط بنام وی شهرت یافته و اسم وی خوانده می شود.
امامزاده حمزه بن امام موسی الکاظم (علیه السلام)، فرزندان امام موسی الکاظم (علیه السلام) هر یک دارای فضائلی هستند؛ لیکن حمزه دارای فضائلی ممتاز و در جلالت قدر و عظمت شأن و اینکه او مردی عالم و فاضل و متقی بوده احدی را در این باب تردید نیست وی برادر ابوینی حضرت احمد بن موسی ملقب به شاه چراغ و محمد عابد (علیه السلام) می باشد و مادر او (ام احمد) از زنان محترم و صالحه زمان خود بود که امام موسی الکاظم (علیه السلام) عنایت خاصی به او داشت و مورد اعتماد و اطمینان امام هفتم بود تا جائیکه او را یکی از اوصیاء خود به حساب آورده است. زمانی که حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) عازم بغداد بود ودایع امامت را به (ام احمد) سپرد و فرمود: برای هیچکس بازگو مکن و هرگاه کسی آمد و آن را مطالبه کرد تحویل بده و بدان که من شهید شده ام و کسی که این امانات را از تو بخواهد وصی و جانشین من است و او است امام واجب الاطاعه که بر تو و همه لازم است از او اطاعت نمایند. روزی که هارون الرشید حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) را در بغداد شهید کرد امام رضا (علیه السلام) نزد ام احمد آمد و فرمود: اماناتی را که پدرم هنگام رفتن به شما سپرده بیاورم احمد پرسید: آیا امام موسی الکاظم (علیه السلام) پدرت به شهادت رسیده؟ امام رضا (علیه السلام) فرمود: بلی الان از دفن پدرم خلاص شدم. امانات را به من بسپار که منم خلیفه و جانشین پدرم موسی بن جعفر (علیه السلام) و امام بر جن و انس. ام احمد با شنیدن این خبر شروع به گریه نمود و با صدای بلند شیون می نمود و بعد از تسکین یافتن امانات امام موسی بن جعفر (علیه السلام) را تحویل امام رضا (علیه السلام) داد و با امام هشتم به امامت بیعت نمود؛ اما اینکه فرزند امام موسی الکاظم (علیه السلام) جناب سید جلیل الشأن امامزاده حمزه (علیه السلام) چگونه به ایران آمده و یا اینکه تاریخ وفات و یا شهادت وی و نیز خصوصیات دیگر زندگی آن بزرگوار در چه زمانی و با چه وضعی بوده اقوال متفاوتی است و به سند و مدرک معتبری برخورد نشده یا اینکه علماء در آن اختلاف فراوانی داشته اند که ما همه موارد اختلاف را ذیلاً بیان می نمائیم:
ابتدا باید گفت که عده ای از مورّخین ورود حمزه بن موسی (علیه السلام) را با خواهر خود فاطمه معصومه (علیها السلام) به ایران دانسته و همین امرهم باعث یک قول مبنی بر مدفون بودن آن حضرت در این شهر شده است که ما ضمن اختلاف مدفن آن حضرت مفصلاً بحث خواهیم نمود.
عده ای دیگر از مورخین ورود آن حضرت و محمد بن موسی (علیه السلام) را با شاهچراغ به ایران ثبت کرده و داستان شهادت وی را هم بعد از به شهادت رسیدن جناب احمد بن موسی (علیه السلام) نوشته اند که باید به جرأت اعلام نمود در مورد هر دو نقل قول فوق کوچکترین مدرک مستندی موجود نمی باشد و مجرد نقل قول هم فاقد ارزش است؛ اما به هر حال باید اظهار نمود که درباره محل دفن جناب حمزه بن موسی مورخین شیعه به اختلاف افتادند و برای آن حضرت پنج موضع را ذکر کرده اند که از قرار زیر است:
۱ـ شیراز. ۲ـ ترشیز (کاشمر). ۳ـ سیرجان (کرمان). ۴ـ قم (خیابان آذر) ۵ـ در شهر ری (جوار عبدالعظیم حسنی) که ما در سطور آینده دلائل مدفون بودن حمزه بن امام موسی الکاظم (علیه السلام) در قم و رد آن را بیان می کنیم:
نسبت به مدفون بودن حمزه بن امام موسی الکاظم (علیه السلام) در قم دلایلی اقامه گشته و از طرفی کثرت شهرت این قول را تأیید می کند و ما تمام اقوال و احتمالات را طرح نموده و پس از آن با ادله متقن رد می نمائیم:
۱ـ دانشمند فرزانه مرحوم آقای شیخ محمد علی ارجستانی قمی در کتاب انوارالمشعشعین ابتدا همسفر بودن حضرت حمزه با خواهر خود حضرت فاطمه معصومه (علیها السلام) را مطرح می نماید و پس از نقل اختلافاتی که نسبت به مدفن حمزه جریان دارد شخصاً عقیده خود را هم اظهار می نماید و می نویسد: از تاریخ قم چنین مستفاد می شود که حمزه مزبور در قم مدفون است؛ زیرا در آنجائیکه از ورود یحیی صوفی به قم برای اخذ میراث خود از ترکه خواهر خویش بریهه زوجه محمد بن موسی المبرقع (علیه السلام) حکایت کرده می نگارد که یحیی صوفی به قم اقامت گزید و در میدان زکریا بن آدم نزدیک مشهد حمزه بن امام موسی (علیه السلام) مقام و منزلت گرفت. این بیان مؤلف تاریخ قم که در انوارالمشعشعین نقل شده کاملاً دلالت می کند بر اینکه حمزه بن موسی (علیه السلام) همان حمزه است که در قم مدفون می باشد و در صحّت و اتفاق تاریخ مزبور هم بین علماء و محدثین هیچگونه تردیدی نیست.
باید در جواب صاحب کتاب انوارالمشعشعین گفت:
اولاً همراه بودن حمزه بن موسی (علیه السلام) با فاطمه معصومه (علیها السلام) را هیچ یک از مورخین خصوصاً مؤلف تاریخ قم که کتابش در کمال اتقان و اعتبار است و در سندیّت آن هم تردیدی راه ندارد بر مراد و مقصود ایشان دلالتی نداشته و نسبت به ورود و مدفون بودن حمزه بن امام موسی (علیه السلام) به قم آمده بود و در این شهر هم وفات کرده بود با تمام جلالت قدر و منزلتی که دارا بوده و با اینکه فرزند بلاواسطه امام همام می باشد چگونه ممکن است که در تاریخ قم از ورود و وفات او اثری نباشد و با اینکه مؤلف تاریخ مزبور (حسن بن محمد بن الحسن الشیبانی القمی) از قدماء علماء اصحاب شمرده شده بر حالات سلسله جلیه طالبیه مخصوصاً کسانیکه بدین شهر در آمده و یا توقف نموده یا هجرت کرده اند کاملاً احاطه داشته و تا سال ۳۷۸ هـ.ق هم که مشغول تألیف آن کتاب بوده است که تمام سادات حتی آنهائیکه تا امام چندین واسطه هم دارند از ممدوحین و یا کسانیکه درباره آنها طرح شده از مدفونین به قم و یا غیر آنها بطور کلی و بدون استثناء نام برده و حالات هر یک را جدا جدا ذکر کرده است. چگونه تصور می شود که از حمزه بن امام موسی کاظم (علیه السلام) با آن موقعیت و با اتصال به امام اسم نبرده باشد و از ورود و توقف و وفات او در باب سوم از کتاب تاریخ خود که مخصوص حالات طالبیه است خبر نداده باشد؛ ولی در موقعیکه منزل یحیی صوفی را می خواهد تعیین کند و از مشهد او بدون هیچگونه سابقه اسم برد و اگر سوال شود که حالات این شاهزاده حمزه در کجای تاریخ مزبور ذکر شده از ورود و وفات او در کجا خبر داده است و بالاخره او کیست؟
جواب می دهیم که در همان باب سوم از کتاب تاریخ مزبور در طی حالات ابراهیم بن موسی الکاظم (علیه السلام) و احفاد او و اسحق و فرزندان او می نویسد که ابوعبدالله حسین بن احمد بن اسحق بن ابراهیم از دختر ابوالقاسم حمزه بن علی او را چهار پسر بنام حمزه، ابوالحسن علی و ابوالفضل احمد، و ابومحمد حسین و چهار دختر بوجود آمدند و اشاره خواهد شد که حمزه بن حسین نیز در این شهر دارای موقعیت بزرگی بوده و در همین شهر هم وفات یافته و در مجاورت جد خود احمد بن اسحق بخاک سپرده شده و دارای بقعه مجلل و گنبدی نو ظهور و رواقی مسقف و صحنی موسع به شاهزاده حمزه معروف بوده و مردم قم هم در باره او اخلاصی تام و عقیدتی تمام ابراز داشته متداعیین و اصحاب ترافع نام شریف وی را در حلف و احتلاف قاطع دعاوی دانسته چنین عقیده دارند که هرکس بنام او برخلاف واقع سوگندی دروغ یاد کند طولی نخواهد کشید که به کیفر آن برسد. بالجمله معلوم شد که شاهزاده حمزه مدفون در این بقعه کیست و نسب او چیست ولی چون برای عبارت تاریخ قم در این مقام که می نویسد (و یحیی صوفی به میدان زکریا بن آدم به نزدیک مشهد حمزه بن امام موسی (علیه السلام) وطن و مقام گرفت) با توجه به اینکه حمزه را فرزند امام موسی قرار داده است محلی را هم تعیین نموده؛ لذا راه حلی بعمل نمی آید تا با حمزه بن حسین منطبق گردد علیهذا برای توجیه این عبارت و اثبات این حقیقت و روشن شدن اینکه مؤلف تاریخ مزبور هم مرادش از حمزه بن امام موسی (علیه السلام) همین حمزه بن حسین است و بدیهی است این معنی از روی مسامحه و موافق با بیانات عرفی علمای انساب و رجال و مطابق با مکالمات معمولی مردم است که برای معرفی اشخاص نام طرف را با اسم جد اعلای او که واجد مقام و موقعیت بزرگ بوده یا دارای شهرت و شاخصیّت و امتیاز به سزائی داشته اند را مطرح می نمودند.
۲ـ مؤلف کتاب روضهالصفا هم بر مدفون بودن حمزه در قم عقیده مند بوده و در تاریخ خود آنجائیکه از وفات خواهر شاه طهماسب صفوی در قزوین سخن می داند می نگارد که جسد آن مجلله را از قزوین به قم حمل نموده در جوار معصومه عظمی و محجوبه کبری و سید حمزه موسوی که از آباء و اجداد سادات امجاد صفویه است بخاک سپردند. باید در جواب مؤلف روضه الصفا گفت که مشهد فاطمه معصومه (علیها السلام) در مقبره بابلان و با مدفن شاهزاده حمزه (قرب میدان کهنه) فاصله زیادی دارد و مدفن خواهر شاه طهماسب اگردر جوار این مشهد است دور از مشهد دیگری است و ظاهر عبارت هم نمی رساند که در جوار بی بی است یا در جوار شاهزاده حمزه یا اینکه مؤلف روضه الصفا حمزه بن احمد بن محمد بن اسماعیل بن محمد بن عبدالله الباهربن امام زین العابدین(علیه السلام) را که جد سلطان محمد شریف است اشتباه گرفته است.
۳ـ مرحوم عباس فیض می فرمایند: چون مولف کتاب روضه الصفا در علم انساب و رجال بصیرتی نداشته پس نمی توان قولش را قبول نمود خصوصاً در کتاب تاریخ قم هم وارد شده حمزه بن حسین تصریح شده است. دیگر جای هیچ تردیدی باقی نمی ماند که مدفون در مشهد کنونی حمزه بن حسین باشد ونسب شریف امامزاده سیدحمزه (معروف به شاه حمزه) مدفون در خیابان طالقانی شهر قم با شش واسطه به امام هفتم (علیه السلام) منتهی می شود که از قرار ذیل است:
سیدحمزه بن أبی عبدالله الحسین بن احمد بن أبی عبداله اسحاق بن أبی المحسن ابراهیم، العسکری بن ابی سبحه موسی الثانی بن ابراهیم المرتضی بن الامام موسی الکاظم (علیه السلام).
طبق گفتارمؤلف تاریخ قم بدست می آید شخصیت مدفون دراین بقعه امامزاده شاهزاده حمزه (علیه السلام) می باشد که در باب سوم از کتاب تاریخش در حالات ابراهیم بن موسی (علیه السلام) و احفاد او اسحاق و فرزندانش می نویسد: ابوعبدالله حسین بن احمد بن اسحاق بن ابراهیم بن موسی بن جعفر (علیه السلام) از دختر ابوالقاسم حمزه بن علی دارای چهار پسر به اسامی حمزه و ابوالحسن علی و ابوالفضل احمد و ابومحمد حسین و چهار دختر دیگر شد.
حمزه بن حسین در قم دارای موقعیت بزرگی بود در همین شهر هم وفات یافت و در این مکان دفن شد.
وی سیدی جلیل القدر، عظیم الشأن و بسیار بزرگوار بود سیدحمزه فرزند ابوعبدالله حسین موسوی است که مردی عاقل و عالم بود وی دختر ابوالقاسم حمزه (علیه السلام) فرزند امامزاده سیدعلی (مدفون در بیرون دروازه ری قم و معروف به شاه سیدعلی) را به همسری خود درآورد و از وی چهار پسر به نام حمزه و ابوالحسن علی و ابوالفضل محمد و ابومحمد حسین و همچنین چهار دختر به دنیا آمد.
مرحوم فیض معتقد است که وی در بقعه پدرش احمد بن اسحاق مدفون است.
اسحاق بن ابراهیم (علیه السلام) جد اعلای امامزاده حمزه نیز در ساوه مدفون است و دارای گنبد و بارگاه مجللی است. مولف تاریخ قدیم قم درباره مهاجرت جد امامزاده حمزه می نویسد: ابوعبدالله اسحاق به قم آمد و قصد داشت که به خراسان و طبرستان رود اما علی بن عبداله جبله اشعری و دیگر بزرگان عرب قم از او خواهش کردند که در این شهر اقامت کند و او را بسیار اکرام و احترام کردند و به او عطا و بخشش نمودند. او در این شهر ماند و ازدواج کرد و صاحب فرزندانی شد که سه پسر و یک دختربودند اکثر عموها وعموزادگان امامزاده سیدحمزه (علیه السلام) از بزرگان سادات موسوی قم و آبه و خورزن بودند و برخی آنان منصب نقابت سادات علوی را عهده دار شدند. این خاندان به زهد و تقوی آراسته و قبور آنان از مشاهیر مزارات مناطق فوق الذکر است.
انتهای پیام/