سیری بر اربعین حسینی از آغاز تا 1400 هجری قمری
- شناسه خبر: 31575
- تاریخ و زمان ارسال: 5 مهر 1400 ساعت 06:32
- نویسنده: تحریریه بقاع خبر
به گزارش بقاع خبر : قاضي عبدالجبار از علماي اهل تسنن در 2كتاب خود «المغني» و «الاصول الخمسه» مي‌گويد كاري كه امام حسين(ع) كرد مايه مباهات مسلمانان است، چراكه در هيچ ديني پيغمبري را پيدا نمي‌كنيد كه خانواده او يكي‌يكي خود را فداي رسالت آن پيغمبر كرده باشند، اما امام حسين(ع) با تمام خلوص اين كار را كرد، لذا اربعين امام حسين(ع) است كه عظمت دارد.
کربلا در روز عاشورا پایان نیافت و عاشورا در سرزمین کربلا زمین‌گیر نشد، بلکه کربلا و عاشورا به امتدا و انتهای تاریخ تا زمان ظهور باقی است؛ کربلا می‌گوید پس تو ای انسان! نگران نباش، تو هر زمان که بخواهی، کربلا آغوش گشوده است تا تو بیایی، چه جابر باشی، چه عطیه، چه زینب (سلام الله علیها) باشی و چه کاروان زینبیان، می‌توانی به کربلا برگردی و انرژی بگیری.
اربعین حسینی چهلمین روز پس از شهادت امام حسین(ع) در روز عاشورای سال ۶۱ که با ۲۰ صفر مصادف است. براساس برخی از نقل‌ها، اسیران کربلا روز ۲۰ صفر سال ۶۱ قمری در بازگشت از شام، برای زیارت مدفن امام حسین(ع) به کربلا رفتند؛ البته گروهی از علما همچون شیخ مفید و شیخ طوسی تصریح کرده‌اند که اسرا در بازگشت از شام به مدینه رفتند. همچنین جابر بن عبدالله انصاری، در این روز به‌عنوان اولین زائر بر سر مزار امام حسین(ع) حاضر شده است.
زیارت اربعین از اعمال خاص این روز است و بنابر روایتی از امام حسن عسکری(ع) از نشانه‌های مؤمن دانسته شده است.
۲۰ صفر در ایران تعطیل رسمی است و شیعیان در این روز عزاداری می‌کنند. راهپیمایی اربعین شیعیان به سوی کربلا، به یکی از مهم‌ترین و گسترده‌ترین مراسم عزاداری شیعیان جهان تبدیل شده و در زمره بزرگترین اجتماعات مذهبی جهان قرار گرفته است.
ریشه تاریخی
اربعین به معنای چهلم است، و ۲۰ صفر را که چهل روز بعد از شهادت امام حسین(ع) در روز عاشورا است اربعین حسینی یا روز اربعین می‌نامند.[۱] اهمیت این روز به این دلیل است که طبق نقل‌های تاریخی جابر بن عبدالله انصاری، در این روز به‌عنوان اولین زائر بر سر مزار امام حسین(ع) حاضر شده است.[۲] در برخی منابع، علاوه بر جابر، گفته شده است بازماندگان حادثه کربلا نیز در این روز به کربلا بازگشته و قبر امام حسین(ع) و سایر شهدای کربلا را زیارت کرده‌اند.[۳]
اختصاص اربعین به سیدالشهداء ، چرا .؟
حال سؤالي مطرح است كه چرا براي پيامبر(ص) و ساير ائمه، مسئله اربعين مطرح نشده و تنها براي امام حسين(ع) وارد شده است؟ يك علت اين است كه براي نخستين بار جابر‌بن عبدالله انصاري به همراه دانشمند معروف عطيه‌عوفي و اهل‌بيت(ع) اربعين گرفتند كه قبلا براي هيچ‌كس گرفته نشده بود و دليل دوم اين است كه بنا بر روايتي در كتاب «لهوف»، رأس مبارك امام حسين(ع) در روز اربعين به وسيله امام زين‌العابدين(ع) به بدنشان ملحق شد.
در كتاب آثارالباقيه بيروني صفحه 391مي‌نويسد: «وجه تسميه اربعين اين است كه چون 40 نفر از اهل‌بيت امام حسين(ع) پس از مراجعت از شام، قبرش را زيارت كردند آن روز را اربعين گفتند.»
اربعین از منظر امام حسین ع
امام حسن عسکری(ع) خواندن ۵۱ رکعت نماز، (۱۷ رکعت واجب (نمازهای یومیه) و ۳۴ رکعت مستحب نافله‌های روزانه در هر شب و روز) ، زیارت اربعین ، انگشتر به دست راست کردن ، پیشانی را در سجده بر خاک نهادن و بلند گفتن «بسم الله الرحمن الرحیم» را از نشانه های مؤمن برشمرده است .[۴]
حضور جابر در کربلا
جابر بن عبدالله انصاری که از صحابه پیامبر اسلام(ص) است به عنوان نخستین زائر امام حسین(ع) شناخته می‌شود. او در اولین چهلم شهادت امام حسین(ع)، یعنی ۲۰ صفر سال ۶۱ق، به همراه عطیه عوفی به کربلا آمد و قبر امام حسین(ع) را زیارت کرد.[۵]
بازگشت اسیران کربلا
سید ابن طاووس در لهوف نقل کرده است هنگامی که اسیران کربلا در راه بازگشت از شام، به عراق رسیدند، به راهنمایشان گفتند «ما را از راه کربلا ببر». پس هنگامی که آنها به قتلگاه رسیدند، جابر بن عبدالله انصاری و برخی از بنی‌هاشم را دیدند که برای زیارت قبر امام حسین(ع) آمده بودند. پس با گریه و اندوه مجلس عزایی برپا کردند و پس از چند روز به مدینه بازگشتند.[۶] البته سید بن طاووس تاریخ ورود به کربلا را ذکر نکرده است و در کتاب اقبال الاعمال ورود اسرا به کربلا در اربعین را بعید دانسته است.[۷] سید محمدعلی قاضی طباطبایی (۱۲۹۳-۱۳۵۸ش) در کتاب تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سیدالشهداء(ع)، بازگشت اسرا به کربلا در اولین اربعین را درست دانسته است. برخی نیز با توجه به شواهد و قراینی همچون درستی احتمال الحاق سر امام حسین(ع) به بدنش در روز اربعین، محل دفن سر مطهر و وجه استحباب زیارت اربعین حضور اسرا در کربلا را پذیرفتنی دانسته‌اند.[۸]
شیخ مفید[۹] و شیخ طوسی[۱۰] تصریح کرده‌اند که کاروان اهل بیت (ع)، پس از برگشت از شام، به مدینه رفته‌اند نه کربلا. گروهی مانند محدث نوری[۱۱] و شیخ عباس قمی[۱۲] نیز معتقدند به دلیل دوری مسافت، ممکن نیست بازماندگان کربلا چهل روز بعد از عاشورا به کربلا بازگشته باشند؛ زیرا پیمودن مسیر کوفه تا شام و سپس بازگشت به کربلا در مدت زمان ۴۰ روز، برای کاروان اسرای کربلا ممکن نبوده است. علاوه بر این برخی بر این باورند که گزارش معتبری نیز بر اثبات این رویداد در دست نیست.[۱۳]
گروهی نیز ضمن پذیرش اصل بازگشت کاروان اسرای بازماندگان به کربلا در مسیر شام به مدینه، زمان آن را حدود پایان صفر و اوایل ربیع الاول و یا زمانی بعد از آن دانسته‌اند.[نیازمند منبع] برخی دیگر، اربعین سال‌های بعد را زمان این رویداد شمرده‌اند.[۱۴]
الحاق سرمطهر به بدن
براساس قول مشهور، سر امام حسین(ع) که در روز عاشورا جدا شده بود، در روز اربعین به بدنش ملحق شد.[۱۵] این قول مشترک میان بسیاری از مورخان و اندیشمندان شیعه و سنی[۱۶] است.[۱۷] علمای شیعه، از جمله شیخ صدوق، سید مرتضی، فتال نیشابوری،ابن نما حلی، سید ابن طاووس، شیخ بهایی و علامه مجلسی این قول را بیان کرده‌اند.
شیخ صدوق[۱۸] و پس از او، فتال نیشابوری[۱۹] در این باره می‌نویسند: «علی بن حسین همراه زنان (از شام) خارج شد و سر حسین(ع) را به کربلا باز گرداند». سید مرتضی در این باره می‌گوید: «روایت کرده‌اند که سر امام حسین علیه‌السلام با جسد در کربلا دفن شد».[۲۰] ابن شهر آشوب بعد از نقل سخن فوق از سید مرتضی، از قول شیخ طوسی نقل کرده است که به سبب ملحق شدن سر امام به بدن و دفن آن، زیارت اربعین توصیه شده است.[۲۱]
زیارت اربعین
تمام دستگاههای تبلیغاتی بنی امیه و پس از آنان؛ بنی عباس، برای منزوی کردن و در ظلمت نگهداشتن مسأله عاشورا، می کوشیدند تا وانمود کنند که حسین (ع) بر ضد دستگاه عدل و حکومت اسلامی و برای دنیا قیام کرده است!! بعضی هم، این تبلیغات دروغ را باور می کردند. لذا پیشوایان الهی برای زنده نگاه داشتن آن، دستوراتی می دادند. را و زیارت اربعین نیز یکی از همان دستورات برای زنده نگاه داشتن یاد و نام حسین (ع) است.
در حدیثی از امام حسن عسکری(ع) پنج نشانه برای مؤمن شمرده شده است. یکی از این پنج نشانه زیارت اربعین است.[۲۲]
هم چنین زیارت‌نامه‌ای برای روز اربعین از امام صادق(ع) نقل شده است.[۲۳] شیخ عباس قمی این زیارت‌نامه را در مفاتیح الجنان در باب سوم بعد از زیارت عاشورا غیر معروفه، با عنوان زیارت اربعین نقل کرده است.[۲۴]
به گفته قاضی طباطبایی زیارت روز اربعین در نزد شیعیان زیارت «مَرَدّ الرَّأس» نیز خوانده می‌شود.[۲۵] مَرَدُ الرأس یعنی بازگرداندن سر، و منظور آن است که در این روز که اسرای اهل بیت به کربلا بازگشتند سر امام حسین(ع) را نیز به کربلا آوردند و دفن کردند.
هشت فراز زیارت اربعین
فراز اول : دیدار دوست با سلام آغاز می شود .
السَّلامُ عَلَى وَلِی اللَّهِ وَ حَبِیبِهِ (سلام بر ولىّ خدا و حبیبش)
السَّلامُ عَلَى خَلِیلِ اللَّهِ وَ نَجِیبِهِ (سلام بر دوست خدا و نجیبش)
السَّلامُ عَلَى صَفِی اللَّهِ وَ ابْنِ صَفِیهِ (سلام بر بنده برگزیده خدا و فرزند برگزیدهاش)
السَّلامُ عَلَى الْحُسَینِ الْمَظْلُومِ الشَّهِیدِ (سلام بر حسین مظلوم شهید)
السَّلامُ عَلَى أَسِیرِ الْكُرُبَاتِ وَ قَتِیلِ الْعَبَرَاتِ (سلام بر آن دچار گرفتاریها و كشته اشكها)
فراز دوم : اقرار بر نعمت های الهی و شکر نعمت از جانب امام
فراز سوم : تبین آرمان ها و اعتقادات اهل باطل در مقابل دیدگان تیز بین زائرابا عبدالله الحسین ع
فراز چهارم : سلامی دوباره بر تجسم ایمان حقیقی
فراز پنجم : پیمان دوستی با پاکان روزگار در محضر حضرت دوست
فراز ششم : اعتراف بر جایگاه رفیع امام
فراز هفتم : استمرار هدایتگری و رهبری خلق
فراز هشتم : درود و صلوات
زیارت اربعین با سلام آغاز و با درود و صلوات پایان می پذیرد . صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیكُمْ وَ عَلَى أَرْوَاحِكُمْ وَ أَجْسَادِكُمْ [أَجْسَامِكُمْ] وَ شَاهِدِكُمْ وَ غَائِبِكُمْ وَ ظَاهِرِكُمْ وَ بَاطِنِكُمْ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ.
، درودهاى خدا بر شما ، و بر ارواح و پیكرهایتان،و بر حاضر و غایبتان،و بر ظاهر و باطنتان،آمین اى پروردگار جهانیان
راهپیمایی اربعین
قاضی طباطبایی در کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء می‌نویسد: حرکت به سوی کربلا در روز اربعین از زمان امامان معصوم(ع) در بین شیعیان رایج بوده است و شیعیان حتی در زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز به این حرکت مقید بوده‌اند.[۲۶] توصیه به زیارت اربعین باعث شده است که شیعیان به ویژه ساکنان عراق، از نقاط مختلف این کشور به سوی کربلا حرکت کنند. این حرکت که غالباً به صورت پیاده صورت می‌گیرد یکی از پرجمعیت‌ترین راهپیمایی‌ها در جهان شمرده می‌شود.
پس از سقوط حزب بعث عراق جمعیت این زائران چند برابر شده است، به طوری که در سال ۱۳۹۳ش پیش‌بینی حدود ۲۰ میلیون زائر شده بود.[۲۷] برخی گزارش‌ها از حضور ۱۵ میلیون شیعه در کربلا برای زیارت اربعین سال ۱۴۳۵ق/۱۳۹۲ش خبر داده‌اند.[۲۸]
این تعداد در سال ۱۳۹۳ حدود ۲۰ میلیون گزارش شده است[۲۹] و در سال ۱۳۹۴ش این تعداد به ۲۷ میلیون نفر رسیده‌است.[۳۰]
آمار وزارت کشور عراق حاکی از آن است که در سال ۱۳۹۲ش دست‌کم یک میلیون و ۳۰۰ هزار زائر خارجی به عراق آمده و در راهپیمایی اربعین شرکت کرده‌اند.[۳۱]
انتفاضه اربعین
حزب بعث برگزاری مراسم‌های مذهبی را محدود کرد و همچنین هر نوع برقراری موکب و پیاده‌روی به کربلا ممنوع شد.[۳۲] با این وجود مردم نجف در ۱۵ صفر ۱۳۹۸قمری برابر با ۱۹۷۷میلادی آماده برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین شدند.[۳۳] کاروان سی‌هزار نفری به سمت کربلاء حرکت کرد. این حرکت از ابتدا با برخورد حکومت مواجه شده و تعدادی شهید شدند. در نهایت در مسیر نجف به کربلا، نیروهای ارتش حمله کرده، هزاران نفر را بازداشت کردند.[۳۴] تعدادی کشته شدند، برخی به اعدام و برخی دیگر به حبس ابد محکوم گردیدند. سید محمد باقر صدر و سید محمد باقر حکیم در این انتفاضه نقش داشتند.[۳۵] امام خمینی نیز این قیام مردمی را تأیید کرد.[۳۶]
پیاده روی اربعین در سال 1400
اطلاعیه کمیته اعزام ستاد مرکزی اربعین که از سوی سازمان حج و زیارت منتشر شده،
به اطلاع عموم مشتاقان می‌رساند با موافقت ستاد ملی مدیریت بیماری کرونا و ابلاغ ستاد مرکزی اربعین حسینی (ع) مقرر شده است پیش‌ثبت‌نام از متقاضیان زیارت اربعین حسینی با رعایت کامل شرایط و دستورالعمل‌های بهداشتی و صرفا از بین افرادی که فاقد بیماری‌های زمینه‌ای بوده و دو دُز واکسن کرونا را تا پایان هفته جاری (روز جمعه نوزدهم شهریورماه ۱۴۰۰) دریافت کرده باشند، از طریق سامانه سماح به آدرس Samah.haj.ir صورت پذیرد.
هموطنان نکات زیر را برای پیش‌ثبت‌نام مورد توجه قرار دهند:
۱-استعلام‌های لازم درخصوص وضعیت سلامت متقاضیان (بیماری‌های زمینه‌ای و …) و اخذ تایید تزریق هر دو دُز واکسن کرونا از وزارت بهداشت انجام خواهد شد.
۲-ارائه نتیجه آزمایش منفی PCR به مدت ۷۲ ساعت قبل از اعزام الزامی است.
۳-زمان پیش‌ثبت‌نام از ساعت ۹ صبح روز دوشنبه ۱۵ شهریورماه آغاز می‌شود و به مدت سه روز تا ساعت ۲۴ روز چهارشنبه ۱۷ شهریورماه ادامه خواهد داشت.
۴- ثبت‌نام قطعی پس از موافقت رسمی دولت عراق انجام خواهد شد.
۵- به منظور رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی، پیش‌ثبت‌نام فقط به صورت غیرحضوری انجام خواهد شد.
۶-پس از انجام این مراحل، اسامی واجدین شرایط در سامانه «سماح» و نیز از طریق ارسال پیامک اطلاع‌رسانی خواهد شد. بدیهی است اعزام افراد فاقد شرایط مقدور نیست.
۷- تاکید می‌شود با توجه به بسته بودن مرزها، افراد به هیچ‌وجه به مرزهای کشور مراجعه نکنند. (37)
سهمیه 60 هزار نفری ایران برای اربعین / بازگشت از مرز مهران برگردند .
معاون امنیتی انتظامی وزیر کشور گفت: سهمیه زائرین ایران در نهایت ۶۰هزار نفر تعیین شد و شرط هر دو کشور برای اعزام به مراسم اربعین دریافت دو دز واکسن کرونا هست و تست pcr از شروط عراق بود.
وی بیان داشت: در زمان اخذ ویزا نیازی به این تست نیست ولی زمانی که لازم است وارد فرودگاه ایران برای اعزام به عراق می روند باید تست pcrکه ۷۲ساعت از آن گذشته است را داشته باشند.
ذوالفقاری ادامه داد: مقرر شد وزارت بهداشت ایران از همه زوار تست PCR را بصورت رایگان دریافت کنند و اگر کسانی در برگشت تستشان مثبت شود قرنطینه خواهند شد و ویزا به مدت یک ماه خواهد بود. … همه مرزهای زمینی به عراق ممنوع است ولی برای کاهش هزینه ها، زوار در برگشت می توانند از طریق مرز مهران می توانند برگردند و نیازی به بازگشت هوایی نیست و تدارکاتی برای برگشت زوار از مرز مهران انجام خواهیم داد. … ویزا برای مدت یک ماه خواهد بود و به عنوان اربعین صادر خواهد شد . (38)
اطلاعیه شماره ۱ ستاد مرکزی اربعین حسینی (ع)
الحسین سفینه النجاه (ع)
با عرض تسلیت ایام شهادت سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و اصحاب و یاران آن حضرت به اطلاع مردم عزیز و ولایی ایران اسلامی می رساند:
با توجه به شیوع بیماری کرونا در دو کشور ایران و عراق و لزوم حفظ سلامتی آحاد مردم کشورهای منطقه، … کلیه مرزهای زمینی در استان های کرمانشاه، ایلام و خوزستان برای تردد زوار اربعین کماکان مسدود بوده و امکان تردد از مرزهای مذکور در ایام اربعین سالجاری وجود ندارد.
با عنایت به عدم امکان تردد زوار از طریق زمینی؛ موکبها و واحدهای خدمات رسان و حمل و نقل و … در مرزهای مشترک با کشور عراق برای زوار و خادمین اربعین مستقر نخواهند شد، و لذا از تمامی هموطنان عزیز درخواست می شود با توجه به عدم هرگونه امکانات خدمات رسانی در این مرزها از حضور در شهرهای مرزی جداً خودداری نمایند.
با توجه به محدودیت اعلامی به گونه ای برنامه ریزی شده است تا تعدادی از خادمین موکب های اربعین مستقر در عراق، گروه های مردمی و نهادهای عمومی داوطلب خدمت رسانی به زائرین در امور خدمات شهری، اصحاب رسانه، گروههای فعال فرهنگی و… در مراسم شرکت نمایند به همین منظور صرفاً از طریق کمیته های ستاد مرکزی اربعین در سقف تعیین شده افراد واجد شرایط به سازمان حج و زیارت معرفی تا از آن طریق هماهنگی لازم برای صدور ویزا انجام پذیرد .
برابر اعلام سازمان هواپیمایی کشوری جهت انتقال زائرین به تعداد ۴۰۰ پرواز رفت و برگشت به مقصد عتبات عالیات نیاز بوده و پروازهای ایام اربعین از ۲۸ شهریور لغایت ۱۰ مهرماه از ۶ فرودگاه امام خمینی (ره) تهران، مشهد، شیراز، اصفهان، تبریز و اهواز انجام می گردد و در صورت لزوم فرودگاه های دیگر نیز به این فهرست اضافه خواهد شد و مقرر گردید سازمان هواپیمایی کشوری بر نرخ های مصوب پروازی و نظارت و کنترل لازم را بعمل آورده و از افزایش قیمت بلیط جلوگیری نماید. لذا شرایط و جزییات این پروازها متعاقباً از طریق سازمان هواپیمایی کشور و کمیته اعزام ستاد مرکزی اربعین اطلاع رسانی خواهد شد. (38)
پانویس
- انوری، فرهنگ سخن، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۳۱۲. محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۴۵
- قمی، سفینة البحار، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۸۳.
- ابن طاووس، الملهوف علی قتلی الطفوف، ۱۴۱۴ق، ص۲۲۵.
- شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۲.
- قمی، سفینة البحار، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۸۳.
- ابن طاووس، الملهوف علی قتلی الطفوف، ۱۴۱۴ق، ص۲۲۵.
- ابن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۱۰۰ و ۱۰۱.
- گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۳۰۶-۳۰۸.
- شیخ مفید، مسار الشیعه، ۱۴۱۳ق، ص۴۶.
- طوسى، مصباح المتهجّد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۸۷.
- نوری، لؤلؤ و مرجان، ۱۳۸۸ش، ص۲۰۸-۲۰۹.
- قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۲ش، ص۵۲۴-۵۲۵.
- نک: سبحانی‌نیا، «تحقیقی درباره اربعین حسینی»؛ رنجبر، «پژوهشی در اربعین حسینی»، ۱۳۸۴ش، ص۱۶۸-۱۷۲.
- شیخ صدوق، الامالی، ص۳۸۵، ح ۲۴۴۸
- گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۷۴ و۵۸۷.
- سبط بن الجوزی، تذکره الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۳۸.
- گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۷۴.
- شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۶۸.
- فتال نیشابوری، روضة الواعظین، منشورات الرضی، ص۱۹۲.
- سید مرتضی، رسائل المرتضی، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۱۳۰.
- ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، انتشارات علامه، ج۴، ص۷۷ «قال الطوسی رحمة الله: و منه زیارة الاربعین».
- طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۲.
- طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۱۱۳.
- قمی، مفاتیح الجنان، باب سوم، زیارت اربعین.
- قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا(ع)، ۱۳۶۸ش، ص۲.
- قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا(ع)، ۱۳۶۸ش، ص۱-۲.
- «پیش بینی ورود ۲۰میلیون زائر به کربلا»، سایت خبری فردا
- «نگاهی به ابعاد تأثیرگذاری پیاده‌روی عظیم اربعین»، سایت خبری وطن امروز
- «اجتماع ۲۰ میلیونی در کربل»، منتشر شده در خبرگزاری ابنا در تاریخ (۲۲/آذر/۱۳۹۳).ا
- «جمعیت زائران کربلا در اربعین حسینی امسال از مرز ۲۷ میلیون نفر گذشت»، مندرج در پایگاه خبری سازمان حج و زیارت مورخ (۱۲/آذر/۱۳۹۴).
- «تعداد زائر غیرعراقی در اربعین»، منتشر شده در سایت فردا مورخ (۲/دی/۱۳۹۲).
- المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۵.
- الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۱.
- ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۱.
- المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۹.
- المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۷۰.
- ایسنا ، 16شهریور 1400
- خبرگزاری فارس ، 24/6/1400
- مردم سالاری ،۱۷ شهريور1400
منابع
- ابن طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال الحسنة، تحقیق و تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- ابن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، قم، اسوه، ۱۴۱۴ق.
- الأسدی، مختار، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، مرکز الشهیدین الصدرین للدراسات و البحوث، ۲۰۰۱م.
- المؤمن، علی، سنوات الجمر، بیروت، المرکز الاسلامی المعاصر، ۲۰۰۴م.
- انوری، حسن، فرهنگ سخن، انتشارات سخن، تهران، ۱۳۹۰ش.
- رنجبر، محسن، پژوهشی در اربعین حسینی، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، بهار ۱۳۸۴ش، شماره۵
- سبحانی نیا، محمدتقی، تحقیقی درباره اربعین حسینی، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، تابستان ۱۳۸۴ش، شماره۶.
- طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- فاضل، محمد، تحلیل مبانی تاریخی اربعین حسینی، مجله رواق اندیشه، خرداد و تیر ۱۳۸۰ش، شماره ۱.
- قاضی طباطبایی، سید محمد علی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا(ع)، قم، بنیاد شهید قاضی طباطبایی، ۱۳۶۸ش.
- قمی، شیخ عباس، سفینة البحار، قم، نشر اسوه، ۱۴۱۴ق.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، تهران، مطبوعاتی حسینی، ۱۳۷۲ش.
- قمی، شیخ عباس، نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین المظلوم، قم، المکتبة الحیدریة، ۱۴۲۱ق.
- گروهی از تاریخ پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سید الشهدا، زیر نظر مهدی پیشوایی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، ۱۳۷۶ش.
- مفید، محمد بن محمد، مسار الشیعة، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- نوری، میرزا حسین، لؤلؤ و مرجان، تهران، نشر آفاق، ۱۳۸۸ش.
- ویلی، جویس ان، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ترجمه مهوش غلامی، موسسه اطلاعات، ۱۳۷۳ش.
گرد آوری : علی سامعی
