علامه حسن حسن‌زاده آملی به ملکوت اعلی پیوست
- شناسه خبر: 31560
- تاریخ و زمان ارسال: 4 مهر 1400 ساعت 11:31
- نویسنده: تحریریه بقاع خبر
 |
|
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | علامه حسن‌زاده |
| تاریخ تولد | ۱۳۰۷ش |
| زادگاه | آمل |
| محل زندگی | قم، تهران |
| تاریخ وفات | ۳ مهر ۱۴۰۰ش (۱۸ صفر ۱۴۴۳ق) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | علامه شعرانی • مهدی الهی قمشه‌ای • علامه طباطبایی • سیدابوالحسن رفیعی قزوینی |
| محل تحصیل | آمل، تهران، قم |
| اجازه اجتهاد از | علامه شعرانی |
| تألیفات | دروس معرفت نفس، رساله لقاءالله، تصحیح و تعلیق تمهیدالقواعد، تصحیح نهج‌البلاغه، تصحیح و تعلیق اشارات، الهی‌نامه. |
حسن حسن‌زاده آملی (۱۳۰۷_۱۴۰۰ش) مشهور به علامه حسن‌زاده، فیلسوف و عارف شیعه ایرانی. وی از اساتیدی چون مهدی الهی قمشه‌ای، علامه شعرانی، علامه طباطبایی و سید محمدحسن الهی بهره برد و از علامه شعرانی، اجازه اجتهاد و اجازه نقل حدیث دریافت کرد. او، سپس به تدریس آثار فلسفی و عرفانی مانند اشارات، اسفار اربعه و شرح فصوص قیصری و شرح منظومه پرداخت. وی، همچنین حدود ۱۷ سال ریاضیات و هیأت تدریس کرد.
به باور حسن‌زاده آملی، دین، فلسفه و عرفان، با هم هماهنگ‌اند. او ادعای یونانی‌بودن فلسفه اسلامی را نادرست می‌داند؛ زیرا فیلسوفان مسلمان، اندیشه‌های فلاسفه پیش از اسلام را عمق بخشیده و پخته‌اند. به گفته سید یدالله یزدان‌پناه، از شاگردان وی، حسن‌زاده بیشترین تأثیر را از ملاصدرا و ابن عربی گرفته است.
او آثار بسیاری در فلسفه، عرفان، ریاضی، نجوم، ادبیات فارسی و عربی دارد و برخی از مهم‌ترین آثار فلسفی و عرفانی چون اسفار اربعه، اشارات، شفا و شرح فصوص الحکم را تصحیح کرده و بر آنها شرح و حاشیه نگاشته است. وی نهج‌البلاغه و کشف المراد را تصحیح کرده است. دیوان اشعاری نیز از او به جای مانده است.
علامه حسن‌زاده در سوم مهر ۱۴۰۰ش (۱۸ صفر ۱۴۴۳ق) بر اثر بیماری قلبی در بیمارستان شهر آمل درگذشت.
محتویات
زندگینامه و تحصیلات
حسن حسن‌زاده آملی، در اواخر سال ۱۳۰۷ش، در آمل، یکی از روستاهای لاریجان در استان مازندران، متولد شد.[۲] او در شش سالگی خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه آموخت و در سال ۱۳۲۳ش دروس حوزوی را آغاز کرد.[۳] وی ادبیات عربی و درس‌های مقدماتی را در آمل از اساتیدی مانند محمد غروی و میرزا ابوالقاسم فرسیو و دیگران آموخت.[۴]
مهاجرت به تهران
آیت‌الله حسن‌زاده، با اتمام دروس مقدماتی حوزه، لباس روحانیت پوشید[۵] و در ۲۲ سالگی، در شهریور ۱۳۲۹ش، برای ادامه تحصیل، وارد تهران شد.[۶] او در تهران، فقه و اصول را نزد اساتیدی همچون سید احمد لواسانی، ابوالحسن شعرانی، سیدابوالحسن رفیعی قزوینی و محمدتقی آملی آموخت. در درس فلسفه و عرفان نیز در دروس اساتیدی چون مهدی الهی قمشه‌ای، علامه شعرانی، فاضل تونی و میرزا احمد آشتیانی شرکت کرد.[۷] حسن‌زاده افزون بر اینها، دروس مختلفی مانند تفسیر، رجال و درایه و ریاضی و هیئت و نجوم و طب را از علامه شعرانی آموخت[۸] و از او اجازه اجتهاد و اجازه نقل حدیث دریافت کرد. وی، یازده سال نزد مهدی الهی قمشه‌ای، «منظومه» سبزواری، بخش‌هایی از اسفار و «شرح خواجه بر اشارات» را فرا گرفت و در جلسات تفسیر قرآن او نیز حاضر می‌شد.[۹]
مهاجرت به قم
حسن‌زاده آملی در سمت چپ تصویر در سال ۱۳۲۷ش. عبدالله جوادی آملی سمت راست تصویر.[۱۰]
حسن‌زاده آملی، پس از چهارده سال تحصیل در تهران،[۱۱] در مهر ۱۳۴۲ش به قم رفت[۱۲] و به مدت ۱۷ سال در دروس علامه طباطبایی حاضر شد. در این مدت، بخش‌هایی از کتاب بحارالانوار و تمهید القواعد را نزد وی خواند.[۱۳] همچنین در دروس فلسفی و عرفانی سید محمدحسن الهی، برادر علامه طباطبایی، شرکت کرد.[۱۴] سید مهدی قاضی طباطبایی، فرزند سید علی قاضی از دیگر اساتید وی در قم بود.[۱۵] حسن‌زاده از این دوره به نیکی یاد کرده و بخش‌هایی از تأثیرپذیری اخلاقی را به این دوره نسبت داده است.
تدریس
حسن‌زاده پس از سکونت در قم، به تدریس دروس فلسفه و عرفان مشغول شد و شرح منظومه، اشارات، اسفار اربعه، شرح فصوص قیصری، شرح تمهید و مصباح الانس را تدریس کرد. او همچنین حدود هفده سال دروس ریاضیات، هیأت، وقت و قبله را درس داده که کتاب دروس «معرفة الوقت و القبلة» محصول آن درس‌هاست.[۱۶]
علامه حسن‌زاده در شامگاه سوم مهر ۱۴۰۰ش (۱۸ صفر ۱۴۴۳ق) بر اثر بیماری قلبی در بیمارستان شهر آمل درگذشت.[۱۷]
شاگردان
در طیّ سالیان طولانی تدریس آیت‌الله حسن حسن‌زاده آملی تعداد فراوانی از دروس او بهره برده‌اند؛ از جمله:
اندیشه‌ها و آثار
حسن‌زاده آملی، آثاری در زمینه‌های مختلف چون فقه، فلسفه، اخلاق، عرفان، کلام، ریاضیات، نجوم، ادبیات عربی و فارسی، علوم طبیعی، طب قدیم، علوم غریبه نوشته است؛ اما عمده آثار و اندیشه‌های او بر محور قرآن، فلسفه و عرفان است. وی قرآن و برهان و عرفان را مرتبط به هم می داند و معتقد است این سه از هم جدایی ندارند.[۲۷]
فلسفه
سید یدالله یزدان‌پناه، از شاگردان حسن‌زاده آملی، معتقد است استادش، فلسفه و عرفان اسلامی را در مسیر واحدی می‌بیند و دین، فلسفه و عرفان را یکپارچه می‌داند. وی همچنین معتقد است حسن‌زاده آملی بیشترین تاثیر را از ملاصدرا و ابن عربی گرفته است.[۲۸] حسن‌زاده آملی ادعای «یونانی بودن فلسفه اسلامی» را رد می‌کند و معتقد است که اندیشه‌های فلاسفهٔ پیش از اسلام سطحی است و فیلسوفان اسلامی این اندیشه‌ها را عمق داده و به تعبیر او «پخته‌اند».[۲۹]
آیت‌الله حسن‌زاده آملی، آثار فلسفی فراوانی دارد؛ از جمله «الاصول الحکمیه»، «رساله جعل»، «رساله رؤیا»، «رساله نفس الأمر»، «رساله نهج الولایه»، «رساله فی التضادّ»، «ترجمه و تعلیق الجمع بین الرّأیین»، «ترجمه و شرح سه نمط آخر اشارات»، «تصحیح و تعلیق شفا»، «تصحیح و تعلیق اشارات»، و «تقدیم و تصحیح و تعلیق آغاز و انجام کلامی».[۳۰]
قرآن سرچشمه معارف
حسن‌زاده آملی، قرآن را سرچشمه معارف الهی می‌داند. از نظر او نهج البلاغه، صحیفه سجادیه، اصول کافی، بحار الانوار و دیگر جوامع روایی از قرآن سرچشمه گرفته‌اند و مرتبه نازل قرآن هستند. به باور او، گفتارهای امامان معصوم بازگشت به قرآن دارد.[۳۱]
عرفان
دین از نظر حسن‌زاده آملی، شناخت خداست و این معرفت، از آنجا که دامنه‌دار و گسترده است، شامل معرفت اسماء افعال، احکام و کتاب خدا می‌شود. به باور او، حقیقت عرفان همین معرفت‌هاست و عرفان اصیل انسان‌ساز، در اتصال به قرآن است، و امامان معصوم، معلمان بشر و سفیران الهی هستند که دستورالعمل‌های انسان‌ساز، یعنی قرآن را برای بشر توضیح می‌دهند.[۳۲]
بخشی از آثار حسن‌زاده آملی، درباره عرفان است؛ از جمله «الهی نامه»، «رساله لقاءالله»، «رساله إنه الحق»، «شرح فصوص الحکم»، «عرفان و حکمت متعالیه»، «تصحیح رساله مکاتبات، «رساله مفاتیح المخازن» و «رساله‌ای در سیر و سلوک».[۳۳]
آثار ادبی
بخشی از آثار حسن‌زاده آملی، تألیفات ادبیِ فارسی و عربی است؛ از جمله «تصحیح کلیله و دمنه»، «تصحیح گلستان سعدی»، «مصادر اشعار منسوب به امیرالمؤمنین(ع)»، «تقدیم و تصحیح و تعلیق نصاب الصبیان»، «دیوان اشعار»، «ده رساله فارسی»، «هزار و یک نکته» و «الهی نامه».[۳۴]
تصحیح و حاشیه‌نگاری
حسن‌زاده آملی، به تصحیح بسیاری از آثار مهم و همچنین حاشیه‌نگاری بر آنها پرداخته است؛ از جمله «تصحیح نهج البلاغه»، «تصحیح تفسیر خلاصة المنهج»، «تصحیح کتاب شفا»، «تصحیح اسفار اربعه»، «تصحیح کتاب کشف المراد»، «تصحیح و حاشیه بر تمهید القواعد صائن الدین» و «شرح بر فصوص قیصری».[۳۵] او همچنین کتاب الخزاین احمد نراقی در علوم غریبه را به همراه علی اکبر غفاری تصحیح و حاشیه زده است.[۳۶]
مشی سیاسی
حسن رمضانی از شاگردان آیت‌الله حسن‌زاده، در پاسخ به سؤالی درباره مشی سیاسی استاد خود، به رغم تأکید بر عدم دخالت حسن‌زاده آملی در امور جزئی سیاسی، از رابطه خوب وی با آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران سخن گفته است.[۳۷]
حسن‌زاده آملی چنانکه خود گفته، پیش از تبعید امام خمینی به ترکیه در سال ۱۳۴۲ش، به قم رفته و با وی بیعت کرده است.[۳۸] حسن‌زاده همچنین در سفر آیت‌الله خامنه‌ای به آمل در سال ۱۳۷۷ش، کتاب انسان در عرف عرفان را با نوشتن مقدمه‌ای، به آیت‌الله خامنه‌ای تقدیم کرد.[۳۹] آیت‌الله خامنه‌ای در سال ۱۳۹۱ش، با حضور در یکی از بیمارستان‌های تهران، از آیت‌الله حسن‌زاده آملی عیادت کرد.[۴۰]
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای پیام زیر را به مناسبت رحلت ایشان صادر فرمودند.
بسم الله الرحمن الرحیم
با تأسف خبر درگذشت عالم ربّانی و سالک توحیدی، آیةالله آقای حسن‌زاده‌ی آملی رحمةالله‌علیه را دریافت کردم. این روحانی دانشمند و ذوفنون از جمله‌ی چهره‌های نادر و فاخری بود که نمونه‌های معدودی از آنان در هر دوره، چشم و دل آشنایان را می‌نوازد و توأماً دانش و معرفت و عقل و دل آنان را بهره‌مند می‌سازد. نوشته‌ها و منشأت این بزرگوار منبع پر فیضی برای دوستداران معارف و لطائف بوده و خواهد بود ان‌شاءالله. اینجانب به همه‌ی دوستان و شاگردان و ارادتمندان ایشان بویژه به مردم مؤمن و انقلابی آمل و جوانان مشتاقی که مجذوب مواضع انقلابی و خلقیات والای انسانی آن مرحوم بودند تسلیت عرض می‌کنم و رحمت و مغفرت و علو درجات ایشان را از خداوند متعال مسألت می‌نمایم.
سیّدعلی خامنه‌ای [۴۱]
اعلام یک هفته عزای عمومی در آمل
مازندران فرماندار ویژه آمل از اعلام یک هفته عزای عمومی در این شهرستان خبر داد و گفت: پیکر مطهر حضرت آیت الله علامه حسن زاده آملی، روز دوشنبه پنجم مهرماه مصادف با اربعین حسینی در این شهرستان تشییع می‌شود.
به گزارش روابط عمومی فرمانداری ویژه آمل، علیرضا شریعت دقایقی قبل در حاشیه جلسه ستاد ارتحال حضرت آیت الله علامه حسن زاده آملی با بیان اینکه تشییع پیکر مطهر آیت الله حسن زاده روز اربعین حسینی انجام می‌شود، اظهار کرد: مراسم تشییع با رعایت کامل شیوه نامه‌های بهداشتی و به صورت خودرویی برگزار خواهد شد.
وی افزود: در خصوص مکان دفن علامه منتظریم که فرزندان علامه وصیت ایشان را اعلام کنند تا طبق وصیت علامه عمل شود.
به گزارش روابط عمومی فرمانداری ویژه آمل، علیرضا شریعت فرماندار ویژه آمل گفت: به احترام علامه حسن زاده همه برنامه‌های عمومی شهرستان آمل، یک هفته تعطیل عمومی خواهد شد و فضای عمومی شهر آمل کاملاً سیاه پوش خواهد شد.
وی یادآورشد: علامه حسن زاده متعلق به آمل وایران نبوده و چهره‌ای فراملی است و باید در شأن این عالم بزرگوار برگزار شود.
دکتر بهرام عین‌الهی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در پیامی رحلت علامه فرزانه، متفکر و فیلسوف نامدار، علامه حسن زاده آملی را تسلیت گفت.
متن پیام تسلیت دکتر بهرام عین اللهی به شرح ذیل است:
قال رسول الله(ص): اذا مات العالم الفقیه ثلم فی الاسلام ثلمة لایسدها شیء
وقتی عالمی فقیه، فوت کند در اسلام رخنه و حفرهای ایجاد می‌شود که هیچ چیزی نمیتواند جای آن را پر کند.
رحلت علامه فرزانه، متفکر و فیلسوف نامدار، علامه حسن زاده آملی موجب تاسف و تالم فراوان گردید.
ارتحال آن عالم برجسته و معلم اخلاق که عمر بابرکت خود را در ترویج علوم مختلف از جمله دروس حوزوی و معارف نورانی اهل بیت(علیهم السلام) صرف کردند را به محضر حضرت ولیعصر(عج)، مقام معظم رهبری (مدظله العالی)، حوزه‌های علمیه و مردم شریف استان مازندران و خطه سرافراز آمل تسلیت عرض نموده، از خداوند متعال برای آن فقیه پارسا رحمت واسعه الهی و برای بازماندگان این بیت شریف، صبر و شکیبایی مسئلت دارم.
ستاد ارتحال علامه حسن زاده آملی تشکیل شد
به گزارش روابط عمومی فرمانداری آمل، علیرضا شریعت معاون استاندار و فرماندار ویژه شهرستان ضمن تسلیت به امت مسلمان جهان بویژه عاشقان و ارادتمندان به علامه دهر حضرت آیت الله حسن زاده آملی، اعلام کرد: با وفات علامه ذوالفنون، عارف واصل و خداجوی حضرت علامه حسن زاده آملی، ستاد ارتحال ایشان امشب در فبماتداری تشکیل و در خصوص تشییع پیکر مطهر ایشان، مکان تدفین و تمامی مراسمات از طریق این ستاد اطلاع رسانی انجام خواهد شد.
قدیرنژاد رئیس بیمارستان امام رضا(ع) آمل با بیان اینکه علامه حسن زاده آملی ساعت ۱۱ صبح شنبه سوم مهرماه به دلیل نارسایی قلبی پیشرفته در این بیمارستان بستری شد و تحت درمان قرار گرفت، گفت: متاسفانه این عالم شهیر جهان اسلام ساعت ۲۱ امشب به دلیل عوارض قلبی فوت کرد.
وی افزود: علامه حسن زاده آملی از مدتی قبل دچار بیماری قلبی و دیابت بود.
رئیس دانشگاه علوم پزشکی مازندران نیز در پیامی، ارتحال علامه عالیقدر حضرت آیت الله العظمی حسن زاده آملی را تسلیت گفت.
متن پیام دکتر سید عباس موسوی بدین شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم
إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ
یَآ أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلَی رَبِّکَ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً فَادْخُلِی فِی عِبَادِی وَادْخُلِی جَنَّتِی
خبر ارتحال ملکوتی عارف، حکیم، فیلسوف و فقیه عالیقدر حضرت آیة الله العظمی حسن زاده آملی موجب تأثر و تألم گردید.
این عالم جلیل القدر در زهد و پارسایی، تقوا و مراتب معنوی ، اخلاص و ساده زیستی شخصیتی نمونه و اثر گذار بود و عمر طولانی و پر برکت خود را در راه نشر معارف نورانی مکتب اهل بیت (ع) و خدمت به مراکز علمی و حوزه های علمیه گذراند و تا سال های متمادی ، جامعه علمی و دینی از خدمات و برکات وجود شریفشان بهره خواهند برد.
اینجانب این ضایعه جبران ناپذیر و مصیبت عظمی را به پیشگاه امام زمان (عج) ، مقام معظم رهبری ، علما و مراجع عظام ، جامعه محترم دانشگاهی ، خاندان و بیت مکرّم و مردم شریف استان تسلیت عرض نموده و علو درجات آن فقیه راحل را از خدای سبحان مسئلت دارم.
دبیرخانه مجمع نمایندگان مازندران پیام تسلیت صادر کرد.
در این پیام آمده است:
بسم الله الرحمن الرحیم
انا لله و انا الیه راجعون
ارتحال شخصیت کم نظیر عرفانی و ستاره پرفروغ آسمان علم و فقاهت حضرت آیت الله علامه حسن زاده آملی در آستانه اربعین حسینی موجی از غم و اندوه بی پایان را بر دلها نشاند.
آنمرحوم اسوه کمالات معنوی و منبع زهد و تقوای الهی بود که عمر شریفش یکسره در مسیر اعتلای معارف اسلامی و استحکام پایه های علوم دینی مصروف شدو تعبد مثال زدنی به مقام منیع ولایت و رهبری زینت سلوک معنوی آن علامه شهیر رادر اذهان افتخار آمیز ودرخشان به تصویر کشید.
مجمع نمایندگان مردم شریف مازندران در مجلس شورای اسلامی با تسلیت عروج ملکوتی این چهره ماندگار معنوی و استاد برجسته اخلاق به مقام معظم رهبری، حوزه های علمیه ، بیت مکرم، بستگان و ارادتمندان ایشان و نیزمردم مومن و انقلابی شهر هزار سنگر آمل ، علو درجات معنوی آن فقیه پارساو روشن ضمیر و صبر و شکیبایی بازماندگان را مسئلت دارد.
دبیر خانه مجمع نمایندگان مردم شریف مازندران در مجلس شورای اسلامی
مردم آمل پس از اطلاع از فوت عالم ربانی، علامه حسن زاده آملی برای وداع با پیکر ایشان، به داخل بیمارستان هجوم آوردند.
دکتر سیدناصر قدیرنژاد رئیس بیمارستان امام رضا آمل با اشاره به اینکه علامه حسن‌زاده به دلیل نارسایی قلبی جان به جان آفرین تسلیم کرد، گفت: ایشان علیرغم اقدامات درمانی صورت گرفته، ساعاتی پیش، فوت کردند. [۴۲]
- پرش به بالا↑ «بزرگداشت آیت الله حسن زاده آملی»، خبرگزاری مهر.
- پرش به بالا↑ حسن زاده آملی، هزار و يك كلمه، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۳۴؛ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۴.
- پرش به بالا↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۴.
- پرش به بالا↑ «مصاحبه با آیت‌الله حسن‌زاده آملی»، قسمت اول، ص۱۹-۲۰.
- پرش به بالا↑ «مصاحبه با آیت‌الله حسن‌زاده آملی»، قسمت اول، ص۲۱.
- پرش به بالا↑ حسن زاده آملی، هزار و يك كلمه، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۳۴.
- پرش به بالا↑ حسن زاده آملی، هزار و يك كلمه، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۳۴-۳۳۶؛ «مصاحبه با آیت‌الله حسن‌زاده آملی»، قسمت اول، ص۲۱-۲۵.
- پرش به بالا↑ حسن زاده آملی، هزار و يك كلمه، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۳۴و۳۳۵.
- پرش به بالا↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۵.
- پرش به بالا↑ «جوانی دو عالم بزرگ حوزه علمیه»، سایت منهاج.
- پرش به بالا↑ «مصاحبه با آیت‌الله حسن‌زاده آملی»، قسمت اول، ص۲۵.
- پرش به بالا↑ حسن زاده آملی، هزار و يك كلمه، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۳۶.
- پرش به بالا↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۷.
- پرش به بالا↑ حسن زاده آملی، هزار و يك كلمه، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۳۶.
- پرش به بالا↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۷.
- پرش به بالا↑ «مصاحبه با استاد حسن زاده آملی»، ص۲۶.
- پرش به بالا↑ «اعلام یک هفته عزای عمومی در آمل»، خبرگزاری ایسنا.
- پرش به بالا↑ «شب‌زنده‌دار کیست؟»، خبرگزاری فارس.
- پرش به بالا↑ «زندگینامه حضرت حجه الاسلام والمسلمین سید محمد رضا مدرسی یزدی»، سایت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- پرش به بالا↑ «منصوری لاریجانی: بعد از جنگ سرتیپ۲ شدم»، پایگاه خبری هراز نیوز.
- پرش به بالا↑ «علامه صمدی آملی»، شخصیت‌نگار.
- پرش به بالا↑ «زندگی نامه حضرت استاد»، پایگاه رسمی اطلاع رسانی استاد رمضانی.
- پرش به بالا↑ «مهدی احدی»، پایگاه اندیشوران حوزه.
- پرش به بالا↑ «زندگینامه استاد یزدان‌پناه»، پایگاه اطلاع رسانی استاد سید یدالله یزدان‌پناه.
- پرش به بالا↑ «زندگینامه آیت‌الله طبرسی نماینده سابق ولی فقیه در مازندران»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
- پرش به بالا↑ «سید حسن شجاعی کیاسری»، سایت کتاب فردا.
- پرش به بالا↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۷.
- پرش به بالا↑ «گفت‌وگو باحجت الاسلام والمسلمین یزدان‌پناه به مناسبت مراسم تجلیل مجمع عالی حکمت اسلامی از مقام علمی استاد حضرت آیت‌الله علامه حسن‌زاده آملی».
- پرش به بالا↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۱۲.
- پرش به بالا↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۱۵.
- پرش به بالا↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۱۲.
- پرش به بالا↑ حسن‌زاده آملی، انسان در عرف عرفان، ۱۳۸۰ش، ص۱۳.
- پرش به بالا↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۱۵.
- پرش به بالا↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۱۵.
- پرش به بالا↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۱۵.
- پرش به بالا↑ نراقی، الخزائن، ۱۳۸۰ق، ص۱.
- پرش به بالا↑ «گفتگو با حسن رمضانی»، ۱۳۸۹ش، ص۴۱.
- پرش به بالا↑ «گفتگو با حسن رمضانی»، ۱۳۸۹ش، ص۴۱.
- پرش به بالا↑ حسن‌زاده آملی، انسان در عرف عرفان، ۱۳۸۰ش، ص۷.
- پرش به بالا↑ «عیادت رهبر انقلاب از آیت‌الله حسن‌زاده آملی»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.
- پیام تسلیت مقام معظم رهبری
منابع
- «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، گفتگو با آیت‌الله حسن‌زاده آملی، کیهان فرهنگی، شماره ۵، مرداد ۱۳۶۳ش.
- «بزرگداشت آیت‌الله حسن‌زاده آملی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۲، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۰ش.
- «زندگینامه حضرت استاد رمضانی»، پایگاه رسمی اطلاع‌رسانی استاد رمضانی، تاریخ بازدید: ۱۸ مرداد ۱۳۹۹ش.
- جوانی دو عالم بزرگ حوزه علمیه»، سایت منهاج، تاریخ درج مطلب: ۳۰ شهریور ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۰ش.
- «زندگینامه استاد یزدان‌پناه»، پایگاه اطلاع رسانی استاد سید یدالله یزدان‌پناه، تاریخ درج مطلب: ۱۹ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۸ مرداد ۱۳۹۹ش.
- «زندگینامه آیت الله طبرسی نماینده سابق ولی فقیه در مازندران»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۹ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۸ مرداد ۱۳۹۹ش.
- «زندگینامه حجت الاسلام والمسلمین سید محمدرضا مدرسی یزدی»، وبگاه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، تاریخ بازدید: ۱۶ شهریور ۱۳۹۹ش.
- «سید حسن شجاعی کیاسری»، سایت کتاب فردا، تاریخ بازدید: ۱۸ مرداد ۱۳۹۹ش.
- «علامه صمدی آملی»، شخصیت‌نگار، تاریخ بازدید: ۱۸ مرداد ۱۳۹۹ش.
- «عیادت رهبر انقلاب از آیت‌الله حسن‌زاده آملی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ بازدید ۱۳۹۶/۱۰/۱۵.
- «گفتگو با حسن رمضانی»، مجله پنجره، شماره۸۳، ۱۳۸۹ش.
- «مصاحبه با آیت‌الله حسن‌زاده آملی»، مجله حوزه، شماره ۲۱، ۱۳۶۶ش.
- «منصوری لاریجانی: بعد از جنگ سرتیپ۲ شدم/ ۶سال درس خارج رهبری رفتم»، پایگاه خبری هراز نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۹ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۸ مرداد ۱۳۹۹ش.
- «مهدی احدی»، پایگاه اندیشوران حوزه، پایگاه رسمی اطلاع‌رسانی استاد رمضانی، تاریخ بازدید: ۱۸ مرداد ۱۳۹۹ش.
- حسن‌زاده آملی، حسن، انسان در عرف عرفان، تهران، ۱۳۸۰ش.
- حسن‌زاده آملی، حسن، هزار و يك كلمه، قم، بوستان كتاب، سوم، ۱۳۸۱ش.
- نراقی، احمد بن مهدی، الخزائن، تهران، نشر اسلامیه، ۱۳۸۰ق.
- ایسنا ۱۴۰۰/۷/۴
