طبیعت در قرآن کریم

به گزارش بقاع خبر از خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) : پيش از آنكه بشر در باتلاق مادی‌گرايی گرفتار شود، طبيعت در نگاه او همواره محترم و آسمانی بود. در دوره‌های مذهبی تاريخ، انسان به عالم طبيعت به‌عنوان صحنه جمال و جلال الهی نظر می‌كرد و تجاوز به طبيعت در حكم طغيان و سركشی در برابر خداوند بود. اين فرهنگ در آموزه‌های الهی ريشه داشت.
قرآن‌كريم، خداخواهی طبيعت را اينگونه به تصوير می‌كشد: «مگر ندانسته‌ای كه هر كه در آسمان‌ها و هر كه در زمين است و مهر و ماه و اختران و كوه‌ها و درختان و جنبندگان و بسياری از مردمان برای خداوند سجده می‌كنند».(۱) اما از روزگاری كه بشر، تقدس حيات را فراموش كرد، هر روز بيش از پيش برای ارضای حرص و آز لجام گسيخته خود، هرگونه تجاوز به طبيعت را مجاز شمرد. انسان امروز فقط از ديد اقتصاد به طبيعت نگاه می‌كند و هر آنچه رای او ارزش مادی نداشته باشد، محكوم به نابودی است. كجاست آن طبيعت مقدس و اين طبيعت مدرن؟
در اين ميان اگر اندكی به آموزه‌های قرآن توجه كنيم و موجودات طبيعت را تسبيح‌گوی خداوند بدانيم، آيا مجالی برای بی‌حرمتی به ساحت مقدس طبيعت باقی خواهد ماند؟ از آغاز آفرينش انسان، طبيعت، نخستين و مهربان‌ترين همدم او بوده است. با مراجعه به تاريخچه تمامی علوم، می‌توان دريافت كه پيدايش بيشتر آنها در طبيعت ريشه دارد.

بیشتر بخوانید

امام زاده‌هایی در دل غار/شاخص‏ ترین اثرهاى تلفیق معمارى با طبیعت

دومین همایش و جشنواره ملی طبیعتگردی ،طب سنتی و گیاهان داروئی ۶ الی ۹ تیر ماه برگزار می شود

امروزه در روان‌شناسی و جامعه‌شناسی اثبات شده كه طبيعت چونان دوستی مهربان، مؤثرترين عامل در اخلاق و سرشت مردم سراسر دنياست. مردمان نواحی پر محصول، گشاده دستی و سخاوت را از مدرسه طبيعت می‌آموزند و تلاش و سخت‌كوشی نيز درس طبيعت در مناطق كويری است. همان قدر كه فرزندان نواحی گرم سير، بردبارند، مردم سرزمين‌های سرسبز، پراحساسند.
نكته ديگر آنكه بزرگان بسياری از اديان، طبيعت را آموزگار بشر می‌دانند و بر اين عقيده‌اند كه آدمی نه تنها می‌تواند از طبيعت درس‌هايی بی‌شمار بگيرد، بلكه می‌تواند اصول اخلاقی، فكری و معنوی بسياری از آن بياموزد.(۲)
خداوند در قرآن كريم به درس‌های گوناگونی از طبيعت اشاره كرده و به بشر دستور داده است با سير و گردش در زمين(۳) و تفكر در طبيعت، از آموزه‌های آن استفاده كند.
البته در فرهنگ هر ملت، آداب و رسومی ديده می‌شود كه يادگار نسل‌های گذشته است. برخی از اين سنت‌ها نه تنها هيچ پايه و اساسی ندارد كه نتيجه ديدگاه‌های خرافی و ناآگاهانه است. در مقابل، رسم های پسنديده فراوانی نيز به چشم می‌خورد كه همسو با اهداف متعالی زندگی بشری است. برای نمونه، برخی از رسم‌های زيبايی كه در فرهنگ اساطير ايران برای اين روز نقل شده، بدين قرار است؛ شادی و سرور در اين روز به معنای فروريختن خاطرات و انديشه‌های تيره و پليد است. ديدار با آشنايان در دل طبيعت، نماد آشتی و زدودن كدورت هاست. رسم برگزاری مسابقه‌ها به‌ويژه اسب‌دوانی، يادآور تلاش و تكاپو در راه دستيابی به اهداف است. پس چه نيكوست با برگزيدن سنت هايی كه با اعتقادات مذهبی مان همسوست، به گونه‌ای خردمندانه از نعمت‌های الهی استفاده كنيم.
مهم‌ترين آموزه‌های طبيعت، درس‌های خداشناسی و خداباوری است. نشانه‌های موجود در طبيعت، آشكارا هر صاحب خردی را به سوی پروردگار رهنمون می سازد. قرآن كريم نيز در موارد گوناگون، همين آثار طبيعی را برای بی غرضان، درس كامل توحيد می‌داند: «در آفرينش آسمان ها و زمين، آمد و شد شب و روز و غيره و در آبی كه خدا از آسمان فرو فرستاد و زمين را پس از مردنش بدان زنده كرد و از هر جنبنده‌ای در روی زمين بپراكند و نيز وزش بادها و ابرهای مهار شده در ميان آسمان و زمين، در اين همه، بر مردمی كه خرد می ورزند، نشانه هايی ديده می شود. » (۴)
متن طبيعت آن قدر پرمحتواست كه حتی بسياری از دليل‌های عقلی اثبات وجود خدا، در جهان طبيعت ريشه دارد. در حقيقت، اصل عظمت هستی و معجزه خداوند، آفرينش طبيعت است. البته ما در اين جهان صنعتی، آن قدر به پديده‌های طبيعی عادت كرده ايم كه فقط كشف های صنعتی خود را شگفت می پنداريم. از اين رو، به اين دليل كه طبيعت، همواره بدون هيچ چشم داشتی در خدمت‌مان بوده است، هيچ گاه بزرگی و شگفتی آن را درك نكرده ايم.
آشكارترين درس طبيعت، نمايش تابلو كوچكی از رستاخيز الهی است. تجربه‌های فراوانی از قيامت در دل طبيعت، جايی برای شك كردن در روز معاد باقی نمی‌گذارد. طبيعت مرده ی فصل زمستان كه گويی بويی از حيات نبرده، با نسيمی بهاری، چنان با طراوت می‌شود كه گويا هيچ زمستانی به خود نديده است. خداوند در قرآن كريم می‌فرمايد: «خدا همان است كه بادها را فرستاد كه ابر را برمی‌انگيزد و ما به سرزمينی مرده رانديمش و زمين را پس از مردنش زنده ساختيم؛ رستاخيز مردگان نيز چنين است».(۵)
دگرگونی های طبيعت، افزون بر اينكه معاد را برای بشر قابل درك می كند، آموزه مهم ديگری نيز در پی دارد. با ديدن دگرگونی‌های موجود در طبيعت، به اين مطلب می‌رسيم كه دنيا، مجالی برای درنگ و دل بستن ندارد. نمی توان به طراوت پر نشاط بهار دل خوش داشت؛ كه پاييز در راه است و نبايد به اميد نعمت‌های شيرين تابستان بود؛ كه زمستان بسيار سرسخت است. هر پديده‌ای در سير مخصوص خود، به نهايت تكامل می‌رسد و آن گاه نوبت را به ديگران می‌دهد. خداوند در آيه‌ای ديگر می‌فرمايد: «خداوند، شكافنده دانه و هسته است. زنده را از مرده برون می آرد و برون آرنده ی مرده از زنده است». (۶)
يكی از نيازهای انسان و طبيعت امروز، اخلاق و فرهنگ رفتار با محيط زيست است. اين نياز، رساترين پيام روز طبيعت است. متأسفانه گويا هميشه فاجعه‌ای لازم است تا بشر را از خواب غفلت بيدار كند.
طبيعت، فقط گل‌های زيبای بهاری نيست. طبيعت تنها به چشمه‌های پر تلاطم كوهساران نمی‌گويند. خشك‌ترين كويری نيز كه هرگز باران نديده، يكی از جلوه‌های بی‌نظير طبيعت است. عظمت و شكوه بيابان‌های پر از خار، كمتر از لطافت سبزه‌زارها نيست.
از سوی ديگر، همه موجودات روی زمين كوشيده اند به قانون‌ها و نظام طبيعت گردن نهند و خود را با آن سازگار سازند. تنها انسان است كه می‌كوشد از قانون‌های طبيعت فرمان نبرد و برعكس، آن را زير فرمان خود درآورد. آمارهای تخريب محيط زيست – به‌ويژه در ايران – وحشتناك است.(۷) جالب اينكه بسياری از اين آمارهای تخريب، مربوط به همين روز طبيعت است.(۸) اين آمار نشانه آشكاری از خودخواهی انسان است. انسان‌هايی كه نه تنها به آينده نمی‌انديشند كه در عين استفاده از طبيعت، به فكر همان لحظه خود نيز نيستند.
قرآن كريم به طور معمول، تنها به موضوع‌های مهم و كلی پرداخته و بيان جزئيات و تفسير آن مطالب را بر عهده بزرگان دين نهاده است. با وجود اين در حدود ۵۰۰ آيه از قرآن، از طبيعت، آموزه‌های طبيعت و شيوه برخورد انسان با آن بحث می‌كند. (۹)
معرفی طبيعت، نهی از فساد در طبيعت، كيفيت شكل‌گيری و آفرينش طبيعت، انسان و طبيعت، طبيعت و ادامه حيات، درس آموزی از طبيعت، چگونگی تعامل با طبيعت و ده‌ها موضوع ديگر، همگی نشان دهنده اهميت طبيعت در زندگی انسان از ديدگاه قرآن است. دو نمونه از اين آيات را با هم می‌خوانيم: خورشيد و ماه بر حسابی روانند و خدای رحمان آسمان را برافراشت و زمين را برای مردم نهاد. در آن، ميوه‌ها و نخل‌ها با خوشه‌های غلاف دار، و لانه‌های پوست دار و گياهان خوش بوست، پس كدام يك از نعمت‌های پروردگارتان را منكريد؟ (۱۰)
آيا ديده‌ايد آبی را كه می‌آشاميد؟ آيا شما آن را از ابر فرود آورديد، يا فرود آرنده ماييم؟ اگر بخواهيم تلخش می سازيم. پس چرا سپاس نمی گزاريد؟ (۱۱)
پيامبر اعظم (ص) فرمودند: پرهيز از قطع درختان سرسبز، بر طول عمر انسان می‌افزايد. (۱۲)
كسی كه درختی را آب دهد، همانند كسی است كه انسان مؤمنی را سيراب كرده باشد. (۱۳)
اگر عمر جهان پايان يابد و شخصی نهالی در دست داشته باشد، چنانكه به قدر كاشتن آن فرصت باشد، هر آينه فرصت را غنيمت شمارد و نهال را بكارد. (۱۴)
امام علی (ع) فرمودند: انسان‌ها مورد سؤال قرار می‌گيرند، حتی درباره زمين‌ها و چهارپايان.(۱۵)
درختان ميوه دار را قطع نكنيد كه هر آينه عذاب الهی متوجه شما خواهد شد. (۱۶)
پی‌نوشت‌ها:
۱. حج: ۱۸.
۲. سيدحسن نصر، دين و نظام طبيعت، ترجمه: محمد حسن فغوری، تهران، حكمت، ۱۳۸۴، ص ۱۰۲.
۳. عنكبوت: ۲۰.
۴. بقره : ۱۶۴.
۵. فاطر: ۹.
۶. انعام: ۹۵.
۷. نك: پايگاه سازمان مركزی حفاظت محيط زيست: http:// www.irandoe.org
۸. نك: پايگاه خبری مهر نيوز، خبر شماره ۱۷۴۵۰۳: http:// www.mehrnews.ir
۹. فضلان ام خالد و جوان ابراين، اسلام و محيط زيست، ترجمه: اسماعيل حداديان، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۸، ص ۱۶.
۱۰. الرحمن: ۵-۱۳.
۱۱. واقعه: ۵۶.
۱۲. بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۳۱۹.
۱۳. وسائل الشيعه، ج ۱۲، ص ۲۵، ح ۴.
۱۴. مستدرك الوسائل، ج ۱۳، ص ۴۶.
۱۵. اصول كافی، ج ۲، ص ۳۳۱، ح ۶.
۱۶. وسائل الشيعه، ج ۱۲، ص ۴۶.
علاقه‌مندان برای مشاهده كامل متن به پايگاه اينترنتی راسخون به نشانیhttp://www.rasekhoon.netمراجعه كنند.