قبر مطهر ابن عنبه(ره) در استان کرمان شناسایی شد
- شناسه خبر: 4547
- تاریخ و زمان ارسال: 24 آبان 1393 ساعت 07:23
- نویسنده: تحریریه بقاع خبر
اِبْن‌ِ عِنَبه، سيدجمال‌الدين‌احمدبن‌على‌بن‌حسين‌حسنى‌حسينى(ح748- 828ق/1347-1424م)، مورخ‌و نسب‌شناس‌شيعى. نسب‌وي‌چنانكه‌خود نوشته‌است، با 20 واسطه‌به‌امام‌على‌بن‌ابى‌طالب(ع) مى‌رسد،(( احمد بن علی بن حسین بن علی بن مهنا الحسنی بن عنبه الاصغر بن محمد بن علی بن یحیی بن عبدالله بن محمد بن یحیی بن محمد بن داوود بن موسی بن عبدالله بن موسی الجون بن عبدالله محض بن حسن مثنی بن امام حسن مجتبی بن امام علی (ع) ))
ابن‌عنبه‌از اعقاب‌عبدالله‌محض‌به‌شمار مى‌رود، از اين‌رو تبار «حسنى- حسينى» دارد، زيرا از طريق‌پدر به‌امام‌حسن(ع) و از طريق‌مادر به‌امام‌حسين(ع) نسب‌مى‌برد و به‌همين‌دليل‌است‌كه‌ابن‌عنبه‌را گاه‌حسنى و گاه‌حسينى‌خوانده‌اند. همچنين‌ابن‌عنبه‌را داوودي‌نيز ناميده‌اند، زيرا محمد بن‌داوود بن‌موسى‌ثانى‌يكى‌از نياكان‌وي‌بود. شهرت‌وي‌به‌ابن‌عنبه‌از آن‌روست‌كه‌نيايش«عنبة اصغر» نام‌داشت‌كه‌به‌نوبة خود از اعقاب‌عنبة بن‌محمد وارد (عنبة اكبر) بود. با اينهمه‌به‌نقل‌مدرس‌برخى‌او را به‌نادرست‌ابن‌عنبه، ابن‌عتبه‌و ابن‌عقبه‌ناميده‌اند. عنبة اكبر، جد قبيله‌اي‌از اشراف‌بنى‌الحسن‌بود كه‌در عراق‌و پيرامون‌حله‌مى‌زيستند. ابن‌عنبه‌احتمالاً در حِلّه‌زاده‌شد و از آغاز جوانى‌در زُمرة شاگردان‌ابوعبدالله‌محمد بن‌قاسم‌بن‌معيه‌ديباجى.نسب‌شناسى‌آموخت‌و از ملازمان‌و خاصان‌استاد شد. ابن‌عنبه‌در دوران‌آموزش‌از كتابها و استادان‌متعددي‌بهره‌برد، اما بى‌گمان‌بيشترين‌توشة علمى‌را از آثار ابن‌معيه‌بگرفت. چنانكه‌از احوال‌او برمى‌آيد، پس‌از مرگ‌ابن‌معيه، وي‌به‌سير و سياحت‌پرداخت‌و به‌اصفهان‌و هرات‌و سمرقند و مكه‌و مذار (در دشت‌ميشان) سفر كرد و از بسياري‌نسب‌شناسان‌سود برد .
ابن‌عنبه‌در طبقة شهيد اول‌قرار دارد و هر دو از طريق‌ابن‌معيه‌از علامة حلى‌روايت‌كرده‌اند.
آثار: آثار بازمانده‌و يا منسوب‌به‌ابن‌عنبه‌جملگى‌در زمينه‌نسب‌شناسى‌است‌و از ارزش‌و اعتبار والايى‌برخوردار است. مهم‌ترين‌اثر او عمدة الطالب‌فى‌انساب‌آل‌ابى‌طالب‌است. ابن‌عتبه‌اين‌اثر را 3 بار در حجمهاي‌مختلف‌تحرير كرده‌است. تحرير نخست‌كه‌از همه‌مفصل‌تر، ولى‌نامنظم‌است، احتمالاً در 802ق‌انجام‌يافته‌و به‌امير تيمور گوركان‌تقديم‌شده، و به‌همين‌مناسبت‌به‌عمدة الطالب‌تيموري‌شهرت‌يافته‌است. مؤلف‌در آغاز كتاب‌تصريح‌مى‌كند كه‌مطالب‌آن‌را به‌طور عمده‌از كتاب‌مختصر استادش، ابوالحسن‌على‌بن‌محمد بن‌على‌بن‌صوفى، و كتابى‌ديگر از شيخ‌ابوالنصر سهل‌بن‌عبدالله‌بخاري‌گرفته‌و نكاتى‌نيز از ساير منابع‌بدانها افزوده‌است. تحرير دوم‌به‌عمدة الطالب‌جلالى‌معروف‌است‌و مؤلف‌آن‌را در 812ق‌با گزينش‌حدود دو سوم‌از تحرير نخستين‌و تنظيم‌آن‌در 3 باب‌وتقسيم‌هرباب‌به‌چندفصل‌و افزودن‌مقدمه‌اي، براي‌جلال‌الدين‌حسن‌بن‌على‌بن‌حسن‌بن‌محمد حسينى‌تدوين‌كرده‌است.ابن‌عنبه‌تحرير سوم‌را براي‌سلطان‌شريف‌محمد بن‌فلاح‌مشعشعى، جدّ سادات‌حاكم‌حويزه‌تهيّه‌كرده‌و در 10 صفر 827 از آن‌فراغت‌يافته‌است. مرعشى‌نجفى‌اين3 را كبري، وسطى‌و صغري‌نام‌نهاده‌است. نسخه‌هاي‌خطى‌عمدة الطالب‌تيموري‌در كتابخانه‌هاي‌مرعشى،دانشگاه‌تهران، جامع‌كبير صنعا و حكيم موجود است. عمدة الطالب‌جلالى‌در 1318ق/1900م‌در بمبئى‌و در 1358ق/1939م‌در نجف‌و در 1380ق/1961م‌در همانجا و به‌كوشش‌محمد حسن‌آل‌طالقانى‌چاپ‌شده‌است. به‌گفتة آقا بزرگ(15/339) نسخه‌اي‌از عمدة الطالب‌مشعشعى‌كه‌آغاز و پايان‌ندارد، در كتابخانة شيخ‌على‌آل‌كاشف‌الغطاء در نجف‌موجود است.
ابن‌عنبه‌در ديباچة دو تحرير نخست‌گويد اين‌كتاب‌را از آن‌رو نوشته‌است‌كه‌گروهى‌در تبارنامة آل‌ابى‌طالب‌ترديد كرده‌اند. وي‌در عمدة الطالب‌جلالى‌پس‌از يك‌ديباچه‌در مقدمه‌اي‌مفصل‌نياكان‌حضرت‌ابراهيم(ع) و سپس‌فرزندانش‌را تا ابوطالب‌بر مى‌شمرد و سپس‌از فرزندان‌ابوطالب: عقيل، جعفر و على(ع) ياد مى‌كند و طى‌فصولى‌فرزندان‌اينان‌را به‌اختصار مى‌آورد. در نهايت‌با تفصيل‌بيشتري‌نسل‌على‌بن‌ابى‌طالب(ع) را از طريق‌فرزندانش: حسن(ع)، حسين(ع)، محمد حنيفه، عباس‌و عمر اطرف‌در 5 فصل‌بيان‌مى‌كند. در اين‌گزارش‌ِ نسب‌شناسانه‌اطلاعات‌كوتاه، اما مفيدي‌از چگونگى‌گسترش‌تيرة علويان‌در سرزمينها و محل‌سكونت‌ايشان‌آمده‌است‌كه‌براي‌تاريخ‌نگاران‌راهنماي‌خوبى‌است. در پايان‌كتاب‌اصطلاحات‌نسب‌شناسى‌آمده‌كه‌معلوم‌نيست‌از خود مؤلف‌باشد. مورخان‌و محدثان‌متأخر همچون‌كيا گيلانى‌در سراج‌الانساب، حر عاملى‌در امل‌الا¸مل و مجلسى در بحار الانوار از كتاب عمدة الطالب بسيار بهره برده‌اند. كتاب ديگر ابن عنبه الفصول الفخرية فى اصول البرية، به زبان فارسى است كه در 1346ش به كوشش جلال‌الدين حسينى محدث ارموي در تهران چاپ شد. اين‌كتاب‌داراي‌يك‌مقدمه‌و 3 فصل‌است، عنوان‌مقدمه«در بيان‌منشأ نسل» است. طى‌اين‌كتاب، تبار بشر از آدم‌تا نوح‌به‌اختصار بيان‌شده‌است، سپس‌فرزندان‌نوح‌با گستردگى‌بيشتر و طبقه‌بندي‌روشن‌تري‌دنبال‌شده‌و اعقاب‌هر يك‌از فرزندان‌نوح، به‌ويژه‌پادشاهان‌منطقة بين‌النهرين‌و ايران‌و جاهاي‌ديگر ذكر گرديده‌اند. دامنة اين‌نسب‌شناسى‌به‌قبايل‌عرب‌و اجداد و نياكان‌پيامبر كشيده‌شده‌و به‌ابوطالب‌پيوند مى‌يابد و در نهايت‌فرزندان‌ابوطالب‌به‌سبك‌و سياق‌عمدة الطالب‌جلالى‌بررسى‌و مرتب‌شده‌اند. وي‌در اين‌كتاب‌گاه‌به‌نقد آراء ديگران‌پرداخته‌است. شباهت‌اين‌كتاب‌به‌عمدة الطالب‌جلالى‌چنان‌است‌كه‌برخى‌آن‌را ترجمة كتاب‌اخير دانسته‌اند.
ابن‌عنبه‌اين‌كتاب را براي‌فخرالدين‌حسن‌بن‌شمس‌الدين‌محمد، از نوادگان‌امام‌زين‌العابدين(ع) كه‌از عالمان‌سبزوار بود، نوشت. آثار ديگر ابن‌عنبه‌كه‌نسخه‌هاي‌خطى‌آنها در دست‌است، از اين‌قرارند: بحرالانساب‌فى‌نسب‌بنى‌هاشم، كه‌در آستان‌قدس، دارالكتب‌مصر ، معهد المخطوطات‌العربية و كتابخانة حكيم‌در نجف‌وجود دارد؛ التحفة الجمالية فى‌انساب‌الطالبية ، كه‌نسخه‌اي‌از آن‌در كتابخانة مرعشى‌قم‌موجود است. زركلی از كتابى‌خطى‌به‌نام‌رسالة فى‌اصول‌شجرة السادة آل‌ابى‌علوي، تأليف‌وي‌نيز نام‌مى‌برد.
آقابزرگ‌كتاب‌ديگري‌تحت‌عنوان‌انساب‌آل‌ابى‌طالب‌به‌ابن‌عنبه‌نسبت‌داده‌و احتمال‌داده‌كه‌اين‌كتاب‌ترجمة عمدة الطالب‌با تغييراتى‌اندك‌است.
مذهب‌ابن‌عنبه‌محل‌تأمل‌است. برخى‌در شيعى‌بودنش‌ترديد كرده‌اند. چنين‌ترديدي‌روا نمى‌نمايد، اما امامى‌بودن‌وي‌قطعى‌به‌نظر نمى‌آيد. برخى‌او را زيدي‌دانسته‌اند ، آنچه‌اين‌احتمال‌را تقويت‌مى‌كند، برخى‌اشارات‌و تعبيرات‌اوست. مثلاً در بارة امام‌دوازدهم(ع) مى‌گويد: «ثانى‌عشر الائمة عند الامامية و هو القائم‌المنتظر عندهم» و مهم‌تر از آن‌در ديباچة عمدة الطالب‌تيموري، آنجا كه‌از اوصاف‌امير تيمور سخن‌مى‌گويد، او را بدين‌عبارت‌مى‌ستايد: «… صاحب‌الملكات‌العلية و الانباء النبوية، و الفصاحة الصديقية، و الحصانة الفاروقية و السماحة النورية، و الحماسة المرتضوية…». با اينهمه‌شيعى‌امام‌بودن‌او محتمل‌تر و پذيرفتنى‌تر مى‌نمايد. به‌ويژه‌كه‌او شاگرد و داماد ابن‌معية شيعى‌بود و بخش‌نخستين‌زندگيش‌را در خدمت‌او به‌سر برد و از چشمة فكري‌و اعتقادي‌و معنوي‌او سيراب‌گشت‌و همواره‌به‌استاد وفادار ماند.
