معرفی بقعه هشت ضلعی امامزاده دیباج
- شناسه خبر: 45937
- تاریخ و زمان ارسال: ۱۰ بهمن ۱۴۰۱ ساعت ۰۸:۴۴
- منبع: مزارات
- نویسنده: تحریریه بقاع خبر
به گزارش بقاع خبر، ساختمان بقعه هشت ضلعى و هر ضلع آن از داخل حدود 2 متر مى باشد. ارتفاع بنا 11 متر است و از تاریخ بناى آن اطّلاع دقیقى در دست نیست. اما در تایخ مازندران تألیف اسماعیل مهجورى آمده است که سیّد رضىالدّین به فرمان شاهرخ (850 ـ 807 هـ. ق) آن را تعمیر نموده است. روى قبر این امامزاده صندوق چوبى قدیمى منبّت کارى سالم و بسیار نفیسى قرار دارد که در سال 770 هـ. ق ساخته شده و طول و عرض آن به ترتیب 25/3×60/1 و ارتفاع 10/1 متر است. گویا این صندوق در قرن گذشته از بین رفته و در سال 1254 هجرى سر دیگرى براى آن ساختهاند که به خوبى بدنه صندوق نیست.
روى بدنه صندوق، با خط بسیار زیبا، آیه الکرسى، صلوات کبیره، سوره فتح و آیات دیگرى از قرآن کریم و تاریخ ساخت صندوق و نام واقف آن کندهکارى شده است.
درِ ورودى حرم قدیمى و با ارزش است که از چوب ساخته شده و داراى ابعاد 35/1×2 متر مىباشد که بر روى آن نیز منبّت کارى زیبایى به چشم مىخورد و بر سردر آن دو عدد کاشى بسیار نفیس تعبیه شده و به نظر مىرسد که قبلاً کاشىهاى بیشترى در این بنا وجود داشته است.
در صحن بقعه، قبور زیادى به چشم مىخورد و در حریم بقعه در سالهاى 75 و 78 وضوخانه و سرویس بهداشتى ساخته شده و نسبت به تعمیر و مرمّت بدنه بقعه و گنبد اقدام گردیده است.
قدمت بنا را بیش از هزار سال تخمین زدهاند و شالوده آن از گل و خشت خام و آجر مىدانند.
گنبد بنا مخروطى شکل و در ساقهاى هشت ضلعى به ارتفاع قریب به 75 سانتى متر قرار دارد و ارتفاع آن از سطح بام بقعه بیش از 3 متر است که با رنگ سبز نقّاشى شده است. مساحت بقعه 102 متر مربّع و مساحت کل بنا 250 متر و مساحت فعلى مجموعه اعم از عرصه و اعیان قریب به دو هزار متر مربّع مىباشد.
در سالیان اخیر، دور بناى قدیمى، شبستان بزرگى به صورت هشت ضلعى و به ابعاد هر ضلع قریب به 10 متر احداث شده که در هر ضلع آن دو پنجره هلالى تعبیه شده است.
به اعتقاد اهالى، شخص مدفون در این بقعه، محمّد دیباج فرزندِ بزرگوار امام جعفر صادق (است که در سال 203 هـ. ق در منطقهاى بین جرجان و طبرستان به شهادت رسیده و برخى روستاى چهارده یا شهر امروزه دیباج را مدفن آن بزرگوار مىدانند. مورخّان درباره محل دفن وى اختلاف دارند، برخى
او را در میان آزاد شهر
از شهرهاى گرگان،
برخى در خرقان بسطام و عدّهاى در ابیورد و شهر دیباج ذکر نمودهاند.
نخستین بار ابوالقاسم اسماعیل بن عبّاد بر سر مزار محمّد دیباج عمارتى ساخت که تا اوایل قرن هفتم هجرى باقى بود ولى در اثر حملهاى که به سال 620 هـ. ق در زمان سلطان
محمّد خوارزمشاه ـ محمّد بن تکش ـ به دست ترکان انجام
گرفت تخریب گردید.
اما در قرن هشتم هجرى مرقد محمّد دیباج مورد بازسازى
قرار گرفت چنانچه قاضى نور اللَّه شوشترى گوید: «سلطان
محمّد الجایتو (717 ـ 703 هجرى) بناى آن را مرمت و گنبدى
بر آن ساخت».
حمداللَّه مستوفى، متوفّاى 730 هجرى، مورّخ و جغرافیدان ایرانی که در قرن هشتم از جرجان دیدن کرده است چنین گزارش مىکند که: «از مزار اکابر تربت جرجان محمّد بن جعفر صادق و آن مزار به گور سرخ مشهور است و در آنجا دو سنگ آسیاب است هر یک بیست گز قطر و دو گز ضخامت آن مىباشد».
بعد از قرن نهم تا اوایل قرن چهاردهم هجرى هیچ گزارشى از وضعیّت مرقد محمّد دیباج بدست نیامده است.
تنها این که محمّد حسن خان اعتماد السلطنه بعد از گذر از چشمه على ـ شمال دامغان ـ و اقامت در چهارده کلاته از آن مرقد یاد مىکند و بیاد مىدارد که: «محمّد بن جعفر در چهارده کلاته از خاک گرگان به عهد مأمون خلیفه وفات نمود و مدفون گردید و نیز مىگوید مزار محمّد دیباج در چهارده کلاته واقع شده است».
اما تمام گزارشات فوق تنها کلّى گویى است. زیرا جرجان سابق که بسطام و شهر دیباج و رامیان را شامل مىشد، مىتواند تاریخ هر سه مزار را در برگیرد. زیرا علاوه بر ثبت میراثى بودن این سه مزار، همه آنان در قرن چهارم ساخته شده است. امام ابو نصر بخارى در هنگام شهادت محمّد بن زید داعى، برادر حسن بن زید داعى، مؤسّس دولت علویان، مىنویسد: او در کنار قبر دیباج در گرگان دفن نمودهاند و اینک تنها جایى که قبر محمّد بن زید داعى را مىتوان یافت، در کنار ضریح محمّد بن جعفر صادق (در رامیان آزاد شهر است که در پایین پاى محمّد دیباج مدفون و اینک داراى ضریح و سنگ قبر مىباشد. اتّفاقاً این گور را در گذشته به گور سرخ یا مشهد احمر مىگفتند چون با خاکهاى سرخ منطقه ساخته شده بود. به هر حال، مدفن محمّد دیباج فرزندِ امام جعفر صادق (
در شهر دیباج نمىتواند باشد، مدارکى در دست است که این
مرقد را از محمّد خوارزمى بن قاسم الشیخ بن محمّد الدیباج بن امام جعفر صادق (مىداند. او در خوارزم که یکى از دهاتهاى جرجان سابق بود سکونت داشت و در مکان فعلى بدرود
حیات گفت. او نواده بزرگوار محمّد دیباج است و در سال
303 از دنیا رفت. وى در نهضت حسن بن على الاطروش، نقش
به سزایى داشته است.
اعتماد السلطنه در مطلع الشمس پس از بیان موقعیّت امامزاده دیباج، لوح ایوان بقعه را بازنویسى کرده است، او مىنویسد:
«… در طرف غربى آبادى قریه قلعه بقعه امامزاده محمّد بن جعفر الصادق(است. این بقعه بر روى بلندى واقع شده گنبدى مثمن دارد بیرون گنبد محوّطهاى است ده ذرع در این محوّطه ایوانی است رو به مشرق که درِ بقعه در ایوان و رو به مشرق باز شده است. بقعه شبیه به مسجد مىباشد و سعادت مطابقتر و دولتى موافقتر و عمارت نیکوتر نبود که در مزار متبرّک و روضه منوّر المرحوم السعید الشهید امام بن الامام محمّد بن جعفر الصادق صلّى اللَّه علیه و السلم عمارتى بنیاد افتد و چیزى ساخته شود که سالهاى بسیار و قرنهاى بیشمار بر روى روزگار بماند در روز متوجّه این… شده و بنیاد این جنبد نموده و بوجه السیر باتمام رسانیده باز
توفیق هدایت به یمن میمنت این بزرگوار رفیق و یار شده در
خاطر عبور کرد که چون این…. باتمام پیوست و در یمن
بقعه شریفه از ظلم و ستم که حکام ماضى جارى نموده و از قدیم الایّام رفع این ستم و دفع این آلم…».
این بنا به شماره 2423 و در تاریخ 30/06/1378 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.